BÖLÜM 1: İŞ ETÜDÜ İLE İLGİLİ TEMEL BİLGİLER

1.1. İş Etüdü Nedir?

        İş etüdü, gelişme olanağı yaratabilmek amacıyla, belirli bir olayı ya da etkinliği ekonomiklik ve etkenlik yönünden etkileyen tüm faktörleri araştıran ve insan çalışmasını geniş kapsamda inceleyen bir teknik olup, özellikle metot etüdü ve iş ölçümü teknikleri için kullanılan genel bir terimdir.

        İşletmelerde iş etüdü teknikleri uygulanarak yapılan iyileştirme çalışmaları, işletme yönetiminin ekonomik beklentilerini gerçekleştirmeye yöneliktir. İyileştirme çalışmalarının sonuçları da yine ekonomik ölçütlere göre değerlendirilir. Bu ölçütler, verimlilik, ekonomiklik ve kârlılıktır.

        İyileştirme çalışmaları verimliliği arttırır. Verimliliğin artması, daha ekonomik çalışmayı sağlar. Daha ekonomik çalışma da kârlılığı arttırır. Bir işletmede kârlılığın artması kârın bir bölümünün yine iyileştirme çalışmaları için kullanılmasını sağlar. Bu döngü sistematik olarak devam ettiği sürece, işletmenin büyümesi ve devamlılığı mümkün olur.

        İyileştirme çalışmaları olarakta tanımlanabilen iş etüdü tekniklerinin uygulanması sırasında, farklı amaçlara göre işletmenin tek bir çalışma yerinden, işletmenin tümüne kadar değişik iş sistemleri incelenir. Görev, girdi, çıktı, iş akışı, insan ( çalışan kişi ), üretim ya da çalışma aracı ve çalışma koşulları olarak tanımlanan iş sisteminin öğeleriyle ilgili eksiklik ve aksaklıklar saptanır. İnceleme sonucunda elde edilen bulgular değerlendirilerek iş sistemleri yeniden düzenlenir. İnceleme ve düzenleme sırasında, çalışan kişinin iş yapabilme gücü ve ihtiyaçları da gözönünde bulundurulur. Böylece, işin iyileştirilmesi ve işletmenin daha ekonomik çalışmasını sağlamaya yönelik hedeflere ulaşılır.

        Uzun yıllar iş etüdü teknikleri, "zaman ve hareket etüdü" olarak adlandırılmıştır. Ancak, zamanla iş etüdü tekniklerinin gelişmesi ve çeşitli sektörlerde yaygın bir kullanım alanı bulması ile bu adlandırmanın dar kapsamlı olduğu ve iş etüdü tekniklerini yeterince tanımlayıcı olmadığı konusunda görüş birliğine varılmıştır.

        REFA, İş Etüdü Yöntem Bilgisi kitaplarının birinci cildinde, iş etüdünün ağırlık merkezleri olarak altı konu olarak ele alınmış ve bu konular diğer İş Etüdü Yöntem Bilgisi kitaplarında incelenmiştir. Bunlar;

        a.Veri Saptama: İşletme faaliyetlerinin planlanması, yöneltilmesi ve izlenmesi ile ücretlendirmede temel olarak kullanılan ve belirli akış dilimlerinin zamanları ile bunların oranlandığı miktarlar ve zamanları etkileyen faktörlere ilişkin verilerin saptanmasından oluşur. Veri saptama, diğer ağırlık merkezlerinin de ön koşulunu oluşturur.

        b.Maliyet Muhasebesi: İş etüdünde maliyet muhasebesinin ana işlevleri; ön ve kesin maliyet hesapları, işletme muhasebesi ve maliyet karşılaştırma hesaplarıdır.

        c.İş Düzenleme: Çalışan kişi, üretim araçları ve üzerinde çalışılan nesne arasında göreve uygun ortak bir etkimenin sağlanması amacıyla, iş sistemlerinin ekonomik ve insana uygun biçimde organizasyonundan oluşur.

        d.İş Değerleme: İş gereklerine bağlı ücret sistemlerinin kurulması, personel organizasyonu ve iş değerleme amacıyla iş sistemlerinin tanımlanmasından ve bunların kişide bulunmasını gerektirdikleri niteliklerin analiz edilerek sayısallaştırılmasından oluşur.

        e.Ücretlendirme: Göreceli ücret düzeyinin gerekli niteliklere ve performans sonucuna bağımlılığının belirlenmesinden ve gösterilmesinden oluşur.

        f.İş Eğitimi: Bir işle görevlendirilen kişiye görevin yapılabilmesi için gerekli bilgi, beceri ve sorumluluğun aktarıldığı düzenli öğretme ve öğrenme sürecidir.

        Bu tanımlardan da anlaşılacağı üzere, iş etüdü sadece zaman ve hareket etüdünden ibaret değildir. Bu tekniklerin yanısıra, maliyet muhasebesi, iş değerleme, ücretlendirme ve iş eğitimi de zamanla iş etüdünün kapsamı içinde yer almıştır. Ayrıca daha geniş kapsamlı olarak zaman etüdü yerine veri saptama ve hareket etüdü yerine de iş düzenleme kavramları kullanılmaktadır.

1.2. İş Etüdünün Tarihsel Gelişmesi

        İnsanın çalışmasını kolaylaştırmak ve iyileştirmek çabaları olarak ele alınacak olursa, iş etüdünün tarihi insanlık kadar eskidir. Bu çalışmalar endüstrileşmeye paralel olarak hız kazanmıştır.

        Bilinçli olarak üzerine eğilinen ve yöntemli olarak geliştirilen iş düzenlemeleri, iş etüdleri bazında ilk defa yüzyılımızın başında ortaya çıkmıştır. Bu, ileriyi gören mühendislerin etkin çalışmaları ile erişilmiş bir sonuçur; Taylor, Gilbreth, Fayol, ve Bedaux'yu modern bir iş etüdünün gerçek kurucuları ve çığır açan kişileri olarak belirtmek doğru olur.

        Kuzey Amerikalı Mühendis Frederic Winslow Taylor (1856-1915) kendi meslek yaşamında çıraklıktan ustalığa daha sonra da mühendisliğe ve işletme yöneticiliğine kadar adım adım erişmiştir. Ustalık sisteminin zayıflıklarını tanımış ve bunları daha iyi organizasyon biçimleriyle değiştirmeye çalışmıştır. Gerçi onun "İşlevsel Ustalık Sistemi", ilk şekliyle uygulanamamışır ama örneğin iş hazırlama gibi ayrı kurmay bölümlerinin oluşturulmasına teşvik etmiştir. Taylor'dan beri miktar performansı için ölçü olarak standart sürelerin belirlenmesi zaman etüdünün hedefi olmuştur.

        Taylor'dan sonra, modern iş etüdünün kurucularından ve yayıncılarından biri olarak, hareket etüdünün yaratıcısı Frank Bunker Gilbreth (1868-1924) sayılmalıdır.

Gilbreth, iş ortamının hareket akışının ışığı altında düzenlenmesinin önemini öğretmiş ve bununla iş akışı etüdünün kurucusu olmuştur. Kronometre ile zaman ölçümü, iş akışı için kesin bir gösterge olmadığı düşüncesiyle reddetmiş ve çalışma hareketlerini ışık hızı tekniğiyle fotoğraf ve film çekerek saptamıştır.

        Daha az tanınan ama güncelliğini koruyan iş organizasyonu ilkeleri, Franz Henry Fayol (1841-1925) tarafından konulmuştur.

1.3. İş Etüdü Teknikleri ve Birbirleriyle İlişkileri

        İş etüdü temelde iki önemli kavramı içerir. Bunlar metot etüdü ve iş ölçümüdür.

        Metot etüdü, daha kolay ve daha etken yöntemlerin geliştirilmesi, uygulanması, ve maliyetlerin düşürülmesi amacıyla, bir işin yapılışındaki mevcut ve önerilen yolların dizgesel olarak kaydedilmesi ve eleştirilerek incelenmesidir.

        İş ölçümü nitelikli bir işçinin belirli bir işi,belirli bir çalışma hızıyla yapması için, gereken zamanı tesbit amacıyla geliştirilmiş tekniklerin uygulanmasıdır.

        Metot etüdü ve iş ölçümü birbirlerini takip eden iki çalışmadır. Metot etüdü, işlemin iş kapsamının azaltılmasıyla ilgilenirken iş ölçümüde, metot etüdü ile belirtilen iş kapsamına dayanarak, etkin olmayan sürenin incelenmesi, azaltılması ve işlem için standart zamanların konması ile ilgilir.

        Metot etüdü ve iş ölçümü değişik tekniklerden ölçülür. Metot etüdü zaman standartlarının saptanacağı durumlarda, iş ölçümünden önce yapılması gereken bir teknik olmakla beraber, yönetim metot etüdü uygulamasına geçmeden önce etken olmayan sürenin ortadan kaldırılmasını sağlamak üzere gereken önlemleri alabilmek için, bu sürenin nerede meydana geldiğini ve kapsamını saptamak üzere genellikle iş örneklemesi gibi iş ölçümü tekniklerinden birini kullanmak gereğini duyabilir.

 

 

                                                                İŞ ETÜDÜ                                         

  

 

 

                          METOT ETÜDÜ                                      İŞ ÖLÇÜMÜ   

                        Üretim Metotlarını                                  İnsan Verimliliğinin

                             Geliştirme                                               Arttırılması                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 

 

 

 

 

                   Malzeme, Bina, Teçhizat                            Planlama Ve Kontrol

                    Ve İşgücünün  Daha                                  Faaliyetlerinin Gelişmesi,

                    Verimli Kullanımını                                   Teşvik Sistemleri İçi

                    Sağlama                                                   Bir Temel Oluşmasını

                                                                                   Mümkün Kılar.

 

                   

 

                                                          DAHA YÜKSEK

                                                           VERİMLİLİK                                

         

                                                  Şekil 1.1. İş Etüdü Teknikleri                                      

1.4. İş Etüdü Çalışmasının Temel Aşamaları

        Tam bir iş etüdü çalışması 8 ana basamaktan oluşur. Bunlar aşağıdaki gibi sıralanabilir;

        1. Etüdü yapılacak işin veya sürecin seçimi,

        2. En uygun kayıt tekniği kullanarak doğrudan gözlemle, oluşan her olayın kaydedilmesi,

        3. Kaydedilen olayların eleştirilerek incelenmesi ve yapılan her şeyin sırası ile işin amacı, yapıldığı yer, yapılma sırası, yapan kişi, yapıldığı yol bakımından gözden geçirilmesi,

        4. Bütün koşulları hesaba katarak en ekonomik yöntemin geliştirilmesi,

        5. Seçilen yöntemin kapsadığı iş miktarının ölçülmesi ve bu işin yapılması için gerekli standart zamanların saptanması,

        6. Yeni yöntemin ve buna bağlı olarak zamanın tanımlanması, böylece yeni yöntemin her zaman için belirlenmesinin sağlanması,

        7. Yeni yöntemin ayrılan süre ile birlikte onaylanarak standart uygulama olarak yerleştirilmesi,

        8. Yeni standardın iyi bir denetimle sürdürülmesi.

1.5. İş Etüdü Uygulamasında Dikkate Alınması Gereken Noktalar

        İş etüdünün temel amacı; mevcut kaynakları daha iyi kullanarak daha çok üretmeye olanak sağlanmak yani verimliliği arttırmaktır. Hiç süphesiz yaptığı işi en iyi kendisinin bildiğini düşünenlerin olduğu bir ortamda, o işi etüt ederek daha iyi yapabileceğini göstermek pek kolay değildir. Bu nedenle başarılı bir iş etüdü çalışmasının temel şartı işle ilgili kimselerle iyi ilişkiler kurmaktır.

        Bir iş etüdü uygulamasında başarı için en yukarıdakilerden başlamak üzere her düzeydeki yöneticilerin anlayış ve desteği kaçınılmazdır.

        Eğer üst basamaktaki yöneticiler iş etüdü uzmanının ne yapmak istediğini bilmezlerse, iyi anlamazlarsa, alt kademedeki yöneticilerin desteğinin sağlanamayacağı açıktır. Bu duruma göre iş etüdünün amacı, teknikleri hakkında öncelikle üst yöneticilere bilgi verilmelidir.

        Üst kademedeki yöneticilerin desteği yanında ustabaşıların destek ve anlayışı da başarıda büyük rol oynar. Çünkü işe ve işçiye en yakın olan yönetici ustabaşıdır. Onun benimsemediği bir çalışmaya işçilerin ilgi göstermeyecekleri hatta engeller yaratacakları bir gerçektir.

        Bu nedenle iş etüdü uzmanı işe başlamadan önce, ustabaşına neyin, niçin, nasıl yapılacağını, iş etüdünün amaçlarını onun anlayacağı biçimde açıklamalıdır Eğer bu açıklama yeteri kadar iyi yapılmazsa onun desteği yerine engellemesi ile karşılaşılabilir.

İş Etüdü Uzmanının Nitelikleri

        · Her tür ve seviyedeki insanlarla kolay, rahat ve iyi ilişkiler kurabilmelidir.

        · Kurduğu ilişkilerin sağlıklı bir devamlılık göstermesini sağlamalıdır.

        · Kendine güveni tam olmalıdır. Kendi düşüncesini, saptadığı konuları, çalışma ile ilgili yönetim, ustabaşı, sendika temsilcileri ve işçiler karşısında en iyi şekilde savunabilmeli, bunu onları incitmeden hatta onların saygısını kazanacak biçimde yapmalıdır.

        · Yaptığı işe herkesten önce kendisi inanmalı, faaliyetinde çok canlı ve istekli olmalı ve bu istek ve canlılığı etrafındakilere de aşılayabilmelidir.

        · Düzenli, temiz ve güven verici bir görünüşü olmalıdır.

BÖLÜM 2: METOD ETÜDÜ

2.1. Tanımı ve Uygulama Alanları

        Frank Gilbreth tarafından ortaya atılan “hareket etüdü”, “metot etüdü” ile aynı alanı kapsamakla beraber, bugünkü uygulamada hareket etüdünden çok daha yaygın bir yeri kapsamaktadır.

        Daha önce de tanımlandığı gibi metot etüdü, daha kolay ve daha etken yöntemlerin geliştirilmesi, uygulanması, maliyetin düşürülmesi amacıyla bir işin yapılışındaki mevcut ve önerilen yolların sistematik olarak kaydedilmesi ve eleştirilerek incelenmesidir. Tanımı biraz açmak gerekirse, metot etüdünün uygulama alanları aşağıdaki gibi sıralanabilir:

        · İşyeri düzeninin, tesisat ve donanım modellerinin düzeltilmesi,

        · Süreçlerin ve yöntemlerin düzeltilmesi,

        · Malzeme, makina ve insan gücünün daha etkin kullanımını sağlamak,

        · Daha iyi çalışma koşullarının geliştirilmesi.

        İnsanlar, makinalar, insan makina sistemlerince yapılan her çeşit işlemin daha ucuz, daha kolay, ve daha rasyonel olması için yapılan çalışmalara metot etüdü denir. Bir işletmenin ana amaçları; verimliliği arttırmak,maliyetleri düşürmek, kaliteyi ve üretim seviyesini arttırmak, yatırımları iyi değerlendirmek olduğuna göre, eğer insan ve makinanın çalışma metodu iyi değilse bu amaçlara ulaşılamaz. Metot etüdü ile süreçler, yöntemler düzeltilir. İşyeri düzeninin tesisat ve donanım tasarımları düzeltilir, insangücünde arttırım sağlanır.

 

 

2.2. Metot Etüdü Çalışmasının Temel Aşamaları

        · Etüdü yapılacak işin seçilmesi,

        · Dolaysız gözlem yoluyla, mevcut yöntem hakkındaki bütün ilgili olayların kaydedilmesi,

        · Amaca en uygun tekniği kullanarak, bu olayların eleştirilerek düzenli bir sıra içinde incelenmesi,

        · Bütün koşulları gözönüne alarak, en kolay, ekonomik ve etkin yöntemin geliştirilmesi,

        · Yeni yöntemin standart bir uygulama olacak şekilde yeleştirilmesi,

        · Bu standart uygulamanın düzenli denetimlerle sürdürülmesi.

2.2.1. Etüdü Yapılacak İşin Tesbiti

Belli bir işin metot etüdünün yapılıp yapılmamasına karar verirken, sonuçta bulunacak çözümün başarısının hangi kriterlerin esas alınarak ölçüleceği baştan tesbit edilmelidir. genel olarak böyle bir çalışmada bu kriterlerin esasını 3 ana nokta oluşturur:

        · ekonomik düşünceler,

        · teknik düşünceler,

        · kişisel tepkiler.

        Metot etüdünün temel amacı hatırlanacak olursa, işin seçilmesinde ekonomik düşüncelerin ne kadar ağır bastığı görülecektir. Etüt işine başlamadan önce düşünülmesi gereken en önemli soru hiç şüphesiz “bu iş için bir metot etüdü yapmaya değer mi?” ve arada da “Bu etüde devam etmeye değer mi?”olmalıdır. bu soruların olumlu cevap verilmesini sağlayan işlerin etüdüne öncelik verilmelidir.

        Etüdü yapılacak işin seçilmesinde her işin bir insan-makina sisteminden ibaret olduğu hatırlanmalıdır. İşle ilgili makinaların teknik özellikleri, prosesin teknik yanlarının iyi bilinmesi, metot etüdü yapılacak işin seçiminde doğru karar vermede büyük yarar sağlayacaktır. örneğin üretimde darboğaz teşkil eden bir makinanın daha iyi bir hale getirilip getirilmeyeceği veya bir başkasıyla ikame edilip edilemeyeceği önceden kestirilebilmelidir.

Bir iş etüdü çalışmasında işle ilgili kişilerin başarıdaki önemi çok büyüktür. bu nedenle metot etüdü yapılacak işin seçiminde çalışanların kişisel tepkileri de gözönünde tutulmalı, bunların azaltılabilme yolları araştırılmalıdır. Bunda eğitimin ve sendika temsilcileri ile ilişkilerin iyi olmasının büyük önemi vardır.

        Metot etüdü için bir iş seçerken araştırılacak noktaların neler olduğunun bilinmesi gereklidir. Bu amaçla gerekli bilgilerin toplanabilmesi için aşağıdaki gibi bir form hazırlanabilir.

1. araştırmayı önerenin adı,

2. araştırmanın hangi işlem veya ürün için önerildiği,

3. önerme nedenleri,

4. İşin özellikleri,

        - birim zamanda ne kadar üretiliyor?

        - bu, toplam üretimin yuvarlak olarak yüzde kaçıdır?

        - İşin süresi ne kadardır?

        - İlerideki artma ve azalma eğilimi nasıldır?

        - İşe kaç işçi doğudan vedolaylı yolla katılmaktadır?

        - İşçi başına birim zamanda çıktı ne kadardır?

        - ücret ödeme sistemin temeli nedir?

        - en iyi ve en kötü işçilerin üretimi ne kadardır?

        - Üretim standartları var mı? ne zaman belirlenmiştir?

        - İşin,

                  a. İşçiler açısından,

                  b. denetleyiciler açısından şikayet konusu olan yanları nelerdir?

5. İşyeri yerleştirme düzeni,

        - eldeki iş için yeterli mi?

        - bu konuda olanaklar geliştirilebilir mi?

        - eldeki yerin fazla olan kısmı başka iş için kullanılabilir mi?

6. donatım durumu,

        - tesisat ve donatımın yaklaşık maliyeti ne kadardır?

        - eldeki makinalrın etkenliği nedir?

        - eldeki makinaların ömürleri ne kadardır?

7. üretilen mamûlün özellikleri,

        - daha kolay yapılabilmesi için üründe geliştirme yapılabilir mi?

        - ürün çeşitliliğinin fazla olması üretim prosesini ne dereceye kadar                          etkiliyor?

        - ürünün hangi kalitede olması isteniyor.

8. yapılacak metot etüdü sonucunda sağlanması öngörülen tasarruf ne kadardır? verimlilikteki tahmini artış ne olacaktır.

2.2.2. İş analizi

        Etüt için seçilen işin, doğru bir şekilde kaydedilmesi çok önemlidir. çünkü bu kayıtlar, hem olayların eleştirilerek incelenmesine hem de düzeltilen yöntemin geliştirilmesine ilişkin bilgileri vereceklerdir. bu nedenle, kayıtların anlaşılır ve açık bilgileri vermesi gerekir.

Metot etüdünde kullanılan şema ve diyagramlar şunlardır:

a. süreç sırasını gösteren şemalar;

        temel süreç şemaları,

        İş akımı şeması-İşçi tipi,

        İş akımı şeması-malzeme tipi,

        İş akımı şeması-donatım tipi,

        İki el süreç şeması.

b. zaman ölçekli şemalar;

        çoklu etkinlik şeması,

        p.m.t.s. şeması.

C. hareketleri gösteren diyagramlar;

        Akım diyagramı,

        İp diyagramı,

        Cyclegraph,

        Chronocyclegraph,

        Gezi şemaları

       

 

 

 

        Süreç şemalarında herhangi bir işin ya da işlemin kaydedilmesi için beş standart simge kullanılır. Bunlar;

                          SEMBOL                                  TANIMI

                                                           İŞLEM: Parça, malzeme ya da ürün                                                                                 fiziksel, kimyasal v.s. değişikliğe uğrar,                                                                                                         düzeltilir.

                                                           YOKLAMA: Nİtelik ve nicelikle ilgili                                                                             olarak yapılan yoklamaları gösterir.

                                                           TAŞIMA:İşçilerin, malzemenin ya da                                                                               araçların bir yerden bir yere hareketlerini                                                                                                        gösterir.

                                                           GECİKME /GEÇİCİ DEPOLAMA:                                                                       Olayların akışı sırasında oluşan                                                                                                                                gecikmeleri ve nesnelerin kaydedilmek-                                                                                                           sizin geçici olarak bir yere bırakılmasını                                                                                                                   gösterir.

                                                            DEPOLAMA: İşin kontrollü olarak                                                                        depolanması veya tutma amacıyla bir                                                                                                                        nesnenin saklanmasını gösterir.

        Aynı işyerinde aynı işçi tarafından aynı zamanda yapılan etkinlikler gösterilmek istendiğinde bu etkinliklerle ilgili simgeler birleştirilir.

        Çoğu zaman ayrıntılı bir etüde girmeden önce, bütün sürece kuşbakışı bakmak gerekebilir. Bu gibi durumlarda temel süreç şemaları kullanılır.

        Temel süreç şeması, yalnız temel işlem ve yoklamaların baştan sona sıralanarak kaydedildiği ve sürece ilişkin genel bir görünüş veren bir süreç şemasıdır.

        Bazı hallerde, bir süreç ana hatları ile ortaya konduğunda, daha fazla ayrıntıya girmek gerekebilir. O zaman iş akımı şemaları hazırlamak daha doğru olacaktır.

        İş akım şeması, bir ürün ya da yöntemle ilgili tüm olayların akışını, uygun süreç şeması simgelerini kullanarak sırasıyla belirleyen bir süreç şemasıdır.

        İş akımı şeması-İşçi tipi: İşçinin ne yaptığını kaydeden iş akım şemasıdır.

        İş akım şeması-malzeme tipi: Malzemenin nasıl taşındığını ya da nasıl                                                               işlendiğini kaydeden iş akımı şemasıdır.

        İş akım şeması-donatım tipi: Aracın nasıl kullanıldığını kaydeden iş akım                                                                   şemasıdır.

        Bir diğer süreç şeması da iki el şemasıdır. İki el süreç şeması bir tezgahta çalışan işçinin ellerinin etkinliklerinin birbirleriyle ilişkili olarak kaydedildiği bir süreç şemasıdır.

        İki el süreç şeması, tam bir iş devresinin kaydında, genellikle yinelenen işlemler için kullanılır. Bu yolla kayıtlar, iş akımı şemalarından daha ayrıntılı olarak tutulur. İş akımı şemalarında tek bir işlem olarak gösterilen olaylar burada birçok öğelere bölünmüş olarak gösterilebilir. İki el süreç şemalarında, diğer süreç şemalarında kullanılan simgeler kullanılır.

2.2.3. Eleştirerek İnceleme

        Metot etüdünün bu üçüncü aşaması, metot geliştirme çalışmalarının başlangıcıdır. Bu aşamada, soruşturma tekniği kullanılır. Soruşturma tekniği, sırasıyla her etkinliği sistematik ve ilerleyen bir soru dizisi ile eleştirerek inceleyen bir araçtır.

        Soruşturma tekniğinin birinci aşamasında her etkinliğin amacı, yeri, sırası, kişisel ve yolu sistematik bir soruşturma ile kaydedilir ve her cevap için bir neden araştırılır.

        Birincil sorular şunlardır:

AMAÇ: Gerçekte ne elde ediliyor? İşin yapılması niçin önemlidir?

YER: Nerede yapılıyor? Niçin özellikle o yerde yapılıyor?

SIRA: Ne zaman yapılıyor? Niçin özellikle o zamanda yapılıyor?

KİŞİ: Kim yapıyor? Niçin özellikle o zamanda yapılıyor?

YOL: Nasıl yapılıyor? Niçin özellikle o yoldan gidilerek yapılıyor?

        Yukarıda verilen soruların sırasının kullanılmasından sonra, sorular cevaplanınca, iş etüdü uzmanına, bulduğu şeylerin uygulama alanına dökülmesi işi kalır.

2.2.4. En kolay ve en ekonomik yöntemin geliştirilmesi

        İş metotlarını geliştirmede kullanılan yöntem, eleme, birleştirme, sıralama ve basitleştirme aşamalarının işi yaparken yürütülen her faaliyete uygulanmasını kapsar.

        İş metodu geliştirme ve iyileştirme çalışmalarında gereksiz faaliyetlerin elenmesi en önemli aşamadır. Eğer eleme yapılamıyorsa faaliyetlerin birleştirilmesi düşünülmelidir.

        İş basitleştirmede ise amaç, işin en kısa ve kolayca yapılmasını sağlamaktır. Bunu yaparken, hareket ekonomisi kurallarından yararlanmak olasıdır. Bu kurallardan bazıları şunlardır:

1. İnsan Vücudunun Kullanımı İle İlgili İlkeler:

        -Mümkünse iki el aynı zamanda harekete başlamalı ve aynı zamanda durmalıdır.

        -Kolların hareketi simetrik ve zıt yönlü olmalı ve hareketler aynı zamanda yapılmalıdır.

        -İki el, dinlenme süresi dışında, aynı zamanda boş kalmamalıdır.

        -Momentler insanın kolayına gelecek şekilde ayarlanmalıdır.

        -Sürekli ve eğilerek yapılan hareketler, ani ve sert yön değiştirmeleri kapsayan doğrusal hareketlere yeğ tutulmalıdır.

        -Daha çabuk, daha kolay ve daha doğru olarak yapılabilen serbest hareketler, balistik sınırlı ve kontrollü hareketlere yeğ tutulmalıdır.

        -Çalışma yeri, çalışanın göz hareketlerini en aza indirerek uygun bir çalışma alanı içine yerleştirilmelidir.

2. Çalışma Yerinin Düzenlenmesi İle İlgili İlkeler:

        -Bütün araç ve malzemeler için sabit yerler bulundurulmalıdır.

        -Araçlar ve malzemeler, aramayı azaltmak amacıyla, önceden uygun yere konup, uygun biçimde düzenlenmelidir.

        -Malzeme hareketlerinde yer çekiminin etkisi olumlu yönde kullanılmalıdır. (Eğimli taşıma düzeni gibi)

        -Araç gereç ve malzemeler işçinin en geniş çalışma alanı içine yerleştirilmeli, bunların mümkün olduğu kadar yakın olmaları sağlanmalıdır.

        -Malzemeler ve araçlar, en iyi hareket sırasını sağlayacak şekilde düzenlenmelidir.

        -Biten işin uzaklaştırılmasında işçinin ellerini kullanması yerine, fırlatma veya bırakma sonucu işin kendiliğinden arzu edilen yere gitmesi sağlanmaya çalışılmalıdır.

        -İyi bir ışıklandırılma ortamı sağlanmalıdır.

        -İşyeri rengi işin rengiyle zıt olmalı, böylece göz yorgunluğunu azaltmalıdır.

        -Şayet iş oturarak veya ayakta yapılıyorsa, buna göre iyi bir oturuşu sağlayacak tip ve yükseklikte ayarlanabilmelidir.

        -Malzemenin taşıma uzaklıkları mümkün olduğu kadar kısa tutulmalıdır.

        -Geçitler malzeme hareketlerini engellemeyecek şekilde açık tutulmalıdır.

        -Uzak mesafelere az miktarlarda çok kere yerine, çok miktarlarda az sayıda taşıma yapmaya çalışılmalıdır.

3. Araç ve Donatım Modellerinin Tasarımı İle İlgili İlkeler:

        -Eller, mengene, ayak pedalı gibi araçlarla daha iyi yapılabilecek işlerden kurtarılmalıdır.

        -Mümkünse kullanılan araçlar birleştirilerek kullanılmalıdır.

        -Her parmağın ayrı bir hareket yaptığı işlerde yük parmağın kapasitelerine göre dağıtılmalıdır.

        -Levye, kumanda kolları, kolla çevrilen volanlar gibi araçlar, işçinin bunları vücudunun durumunu çok az değiştirerek kullanmasını sağlayacak ve mekanik avantajlardan en fazla yararlanarak kullanılabilecek şekilde dizayn edilmelidir.

        -Büyük tornavida ve manivela gibi araçların sapları elle en iyi kavranacak şekilde yapılmalıdır.

2.2.5. Yeni Yöntemin Tanımlanması

        Mevcut yöntemden hareketle yeni yöntem geliştirildikten sonra yöntemin tanımlaması yapılmalı, uygulamaya hazır hale getirilmelidir. Yapılan tanımda aşağıdaki noktalara yer verilmelidir:

1. İşin konusuna ve hacmine göre yöntemin ayrıntılı tanımı verilmelidir. Öyleki bazen bu tanım işçinin en küçük uzuvlarının hareketlerini dahi kapsamalıdır.

2. Kullanılacak teçhizat, araç ve gereçler, bunlardan gerekli olanların taslaklarının çizimi ve çalışma ilkelerinin belirlenmesi, genel çalışma koşullarının tanımlanması yapılmalıdır.

3. Yeni yönteme göre işyeri yerleştirme düzeninin bir diyagramı çizilmelidir.

        Yapılan tanımlamada ayrıntıya inme derecesi işin konusuna bağlıdır. Böyle bir tanımlama işle ilgili kimselerin müracat edebilecekleri önemli bir danışma belgesi niteliğini taşıyacaktır.

        Yeni yöntem tanımlanırken bunun yöneticilerin onayından geçeceği daima hatırda tutulmalıdır.

Genellikle yeni yöntemle ilgili olarak yöneticilere sunulacak raporun aşağıdaki temel noktaları kapsaması gerekir:

        - Yeni yöntemin mevcut yönteme nazaran malzeme, işçilik ve genelde                      sağlayacağı tasarruf,

        - Yeni yöntemin gerektirdiği yeniden düzenleme, gerekli yeni teçhizatı,                              satınalma masraflarını kapsamak üzere “yerleştirme masrafı”,

        - Yeni yöntemin uygulanması ve sürdürülmesinde izlenecek yol, bunda                     yetkililere düşecek görevlerin tanımı.

2.2.6. Gelişmiş Yöntemin Yerleştirilmesi

        Metot etüdü çalışmasının belki de en zor aşamasıdır. Zira belirli bir düzende çalışmaya alışmış insanları yeni bir düzende çalışmaya yöneltmek, onu benimsetmek pek kolay olmasa gerekir. Bu nedenle yöntemin yerleştirilmesi çalışmaları sırasında çok dikkatli davranılmalı, çalışanlar arasındaki formel ve informel gruplarla bunların ve bu gruplar içindeki elemanların ilişkileri gözönünde tutulmalıdır. Ayrıca insan psikolojisinin temel ilkeleri de bu faaliyet esnasında önemle hatırlanmalıdır.

        Örneğin, grup halinde çalışan ve aralarında belirli bir sosyal yakınlaşma bağı oluşan işçilerden birinin, yeni yöntem gereği ayrı bir işe verilmesi, hele o birime uzak bir yerde görevlendirilmesi gerekiyorsa; bu birçok defalar gözden geçirilmelidir. Mutlaka böyle olması gerekmişse durum en uygun şekilde anlatılmalı çalışanların tam desteği sağlanmalıdır. Aksi halde işten alınan insanın, verimi düşebilir.

        Geliştirilmiş yöntemin yerleştirilmesinde yukarıda özetlenmeye çalışılan ilkeler ışığında aşağıda sıralanan faaliyetler yapılır:

        · Bölüm ustabaşı veya şefinin değişikliği benimsemesi sağlanır.

        · Bölüm müdürü ve genel müdürün bu değişikliği onaylaması sağlanır.

        · İşçilerin ve sendikanın değişikliği benimsemeleri sağlanır.

        · Yeni yöntemin icrası, arzu edilen şekle gelene kadar izlenir, gerekli görülen küçük düzeltmeler yapılır.

2.2.7. Sürdürme

        Yerleştirilen yeni yöntemin sürdürülmesi sırasında büyük özen göstermek gerekir. İnsanlar genellikle alıştıkları düzene dönme eğilimi taşırlar. Bu nedenle, işçi ve ustabaşıların eski yöntemlere dönmelerine ve sağlam bir gerekçesi olmadan bu yönteme başka öğeler eklemelerine izin verilmemesi gerekir. Yöntemi sürdürmenin kapsamı da çok açık bir şekilde tanımlanmalıdır.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

BÖLÜM 3: İŞ ÖLÇÜMÜ

3.1. İş Ölçümü Kavramı

        İş ölçümü, belirli bir işin yetişmiş bir işçi tarafından belirlenmiş bir çalışma hızı düzeyinde yapılabilmesi için gereken zamanın saptanmasına yarayan tekniklerin kapsar. Genellikle, planlama, programlama, maliyet tahmini gibi faaliyetlerde büyük önem taşıyan insanın yaptığı işin ölçümü, yönetim için bir sorun durumundadır.

        İş ölçümünün temel amacı; bir işin yapılmasında, toplam süre içindeki etkin olan ve olmayan sürelerin belirlenmesidir. Böylece metot etüdü ile beraber, etkin olmayan sürenin azaltılması veya ortadan kaldırılmasına yardımcı olur. İş ölçümünün ikinci bir rolü daha vardır. Sadece etken olmayan sürenin varlığını ortaya çıkarmaz, aynı zamanda işin yapılması için standart zamanların tesbitinde de kullanılabilir.

        Zaman standartları ise aşağıdaki konularda kullanılabilir:

        - İş programının gerçekleştirilmesi ve mevcut kapasitenin kullanılabilmesi                           için fabrika ve işçilik ihtiyacı dahil, üretim planlaması ve programlamasında                   kullanılacak bilgiyi sağlamada,

        - Verilecek önerilerin satış fiyatlarının ve teslim tarihlerinin tahminlerinde                          kullanılabilecek bilgiyi sağlamada,

        - Özendirici ücret planlarına temel olarak kullanılabilecek makine kullanımı               ve işçi performansı standartlarını koymada,

        - İşçilik maliyetlerinin denetiminde ve standart maliyetleri tespitte ve bunları                      sürdürmede kullanılabilecek bilgiyi sağlamada.

        Diğer bir deyişle iş ölçümü, fabrika etkinliklerinin organizasyonu ve denetimi için gerekli temel bilgiyi sağlar ve planlama çalışmalarının tüm aşamalarında en önemli girdiyi oluşturur.

3.2. İş Ölçümünün Amaçları

        İş ölçmesi, aşağıdaki durumlar için uygulanabilir:

1. Etkili ve etkisiz zamanın ayırt edilip ölçülmesi, varılan sonuçlar, etkisiz zamanlanı azaltmak için metotta bir değişikliğin düşünülmesini öngörebilir.

2. Metot etüdüyle bağlantılı olarak, bir işçi grubundaki kişilerin iş yükünü ölçmek ve incelemek,

3. Makina sayısı, makina hızı, makinayı besleme hızı ya da diğer etkili unsurlar cinsinden, kişi ya da işçi gruplarının iş yükünü tespit etmek,

4. üretim planlama ve gerekli üretim seviyesi için makina ve işçi ihtiyacını hesaplamak,

5. Bütçeleme ve bütçe kontrol sistemleri için bir temel baz oluşturur,

6. Makina kullanımı için standartlar koymak,

7. Teşvikli ücret sistemleri için bir temel sağlamak,

8. İşçi masraflarını kontrol etmek.

        İş ölçümü, zaman unsurunun üstün rol aldığı, bu fonksiyon ve faaliyetler için gereken bilgileri elde etme araçlarını sağlar.

3.3. İş Ölçümünün Temel Aşamaları

Bu aşamalar şöyle sıralanabilir.

- Etüd edilecek işin seçilmesi,

- İşin yapıldığı koşullarla ilgili bütün verilerin, yöntemlerin ve bunlardaki hareket öğelerinin kaydedilmesi,

- Kaydedilen bilgilerin sistematik bir şekilde eleştirilerek incelenmesi,

- Uygun bir iş ölçümü tekniği yardımıyla her öğeye ait zamanın ölçülmesi,

- Dinlenme, kişisel ihtiyaçlar ve elde olmayan duraksamaları kapsayacak şekilde iş için standart zamanın bulunması,

- Belirlenen faaliyet ve yöntemlere ait zaman standartlarını ortaya çıkararak bunlarla ilgili faaliyet dizilerinin ve işlem yöntemlerinin açık olarak tanımlanması,

        eğer zamanlar yazılı bir standart olarak saptanacaksa, yukarda sözü edilen bütün basamakların yerine getirilmesi gerekir. Ama eğer iş ölçümü, metot etüdünün uygulamasından önce ya da uygulaması sırasında, etken olmayan sürenin araştırılmasında bir araç olarak ya da sadece çeşitli yöntemlerin etkenliğinin karşılaştırılmasında kullanılacaksa, muhtemelen ilk dört basamağa gereksinilecektir.

3.4. İş Ölçmesi Çalışmalarında Dikkat Edilecek Hususlar

        İş ölçümünü gerçekleştirecek olan kişinin, işlemin bileşenlerini göz önüne alarak, işin her safhası için aşağıdaki husuları dikkate alması gerekir:

1. İmalatın kalitesinin bozulmasına veya gereçlerin arızalanmasına ve ömrünün kısalmasına yol açmaksızın makinanın çalışma hızı artırılabilir mi?

2. İş devresi zamanını düşürmek üzere kullanılan gereç ve takımlarda bir değişiklik yapılabilir mi?

3. Hammadde ve malzemeler çalışma yerine yaklaştırılarak taşıma zamanından tasarruf edilebilir mi?

4. Gereçler gerektiği gibi çalıştırılıp standartlara uygun kalitede mamul üretimi yapılabiliyor mu?

5. İşlem tam bir iş güvenliği içinde yapılıyor mu?

6. İşçi ile iş ve makina arasındaki uyuşumdan yakınmalar var mıdır? v.s.

3.5. İş Ölçme Teknikleri

İş ölçümünde kullanılan başlıca teknikler:

        · İş örneklemesi,

        · Zaman etüdü (Kronometraj metodu),

        · Önceden saptanmış hareket-zaman sistemleri (PMTS),

        · Standart veri.

3.5.1. İş Örneklemesi

        İş örneklemesi, bir işin belirli istatik kurallara göre seçilen zamanlarda, yapılan bir anlık gözlemlerle tesbit edilen elemanlarına bakarak, tümü hakkında sonuçlar çıkaran bir ölçme metodudur.

        Belli bir üretim bölgesinde makinelerin boş ve çalışır durumda oldukları sürelerin tam ve doğru görünümünü sağlayabilmek için bu bölgedeki makinelerin sürekli olarak gözlenmesi ve bunların neden boş durduklarının kaydedilmesi gerekir.

Böyle bir işin yapılması da pek olanaklı olmadığına göre, buna benzer bir yöntem uygulanabilmelidir; bu da fabrikada rastgele aralıklarla turlar yapmak ve bu turlarda, hangi makinelerin çalıştığını, hangilerinin durduğunu, nedenlerini de belirterek kaydetmektir. Bu yaklaşım iş örneklemesi tekniğinin temelidir.

        İş örneklemesi, bir ya da bir den çok aynı türden iş sistemi ile ilgili olarak önceden belirlenmiş olan akış türlerinin ortaya çıkma sıklıklarının rastsal, kısa süreli gözlemler yoluyla belirlenmesidir.

        Yönetimin en önemli problemlerinden biri, işletmenin gidişatı hakkında sayısal verilere dayanan bilgilerin toplanmasıdır. Zira bir işletmenin çalışma alanı büyüdükçe, üretimin maliyetini düşürmek, yapılacak geliştirme olanaklarının nerelerde saklı olduğunu bilmek, işletmede neler olup bittiğini belirlemek daha da zorlaşır.

                                             İŞ ÖLÇÜMÜ TEKNİKLERİ

                                              İşi seç, kaydet, incele ve   

                                             aşağıdaki tekniklerden birini 

                                           kullanarak yapılan iş miktarını

                                                              ölç

 

 

 

         Iş Örneklemesi                  Kronometraj Yöntemi                 Önceden tesbit

                                                                                                  edilmiş zaman

                                                                                              standartları(PMTS)

                                 Paylarla birlikte

                          standart zamanları bulmak

 

                                                                                            Standart zamanları

                                                                                                bulmak için                                                                                                                                                                                         Standart veri bankası

                                                          kurmak için

      

                                              Şekil 3.1. İş Ölçümü Teknikleri

 

        İş örneklemesi ile bir faaliyetin yapılış yüzdesini belirlemek, daha açık bir şekilde gözlem sayısı yeterli tutulduğu taktirde, bir işçinin hangi yüzdeyle çalıştığını ve boş beklediğini küçük bir hata payı ile de olsa bulmak, ayrıca çalışma ve boş durma elemanlarını kendi içlerinde daha detaylı sınıflara ayırarak, bu sınıfların yüzdelerini de saptamak mümkündür.

İş örneklemesi, uygulama tekniği bakımından ikiye ayrılır:

1. Tesadüfi gözlemlere dayanan iş örneklemesi,

2. Sistematik gözlemlere dayanan iş örneklemesi.

        Sistematik gözlemlerle yapılan iş örneklemesinde, gözlemler eşit zaman aralıkları ile yapılır. Sistematik gözlemlerle yapılan iş örneklemesinin uygulama alanı çok dardır. Bunun nedeni ise, sistematik gözlem yapabilmek için işi teşkil eden elemanların sıra ve süresinin, işi yapan kimsenin davranışından tamamen bağımsız olmasıdır. İşçi gözlem anında pozisyonunu istediği gibi değiştirecek durumda olmalıdır. İşçinin haberi olmadan gözlem yapmak imkânı ise genellikle yoktur. Kaldı ki çalışanlara haber vermeden gözlemi yapmak kurallara aykırıdır.

        Tesadüfi gözlemde etüdün yapıldığı toplam periyot içinde, toplam periyodun her anı (dolayısıyla o andaki durum) eşit seçilme şansına sahiptir. Böyle gözlem yapılan herhangi bir andaki durum, diğer bütün anlardaki durumdan bağımsızdır.

İş Örneklemesi Etüdünün Amacı:

1. Genel fikir edinmek (aksayan noktanın nerede oldığunu öğrenmek gibi),

2. Yönetimin özel zamanlarının belirlenmesine yardımcı olmak (arıza zamanları, boş kalma zamanları v.s.),

3. Özel şartların tahmini(hazırlık, malzeme nakli, gecikme v.s.),

4. İş postası ve makinadan faydalanma,

5. Zaman standartları, ilavelerin saptanması ve makina kullanma zamanlarının büyük bir kesinlikle belirlenmesi.

        Tesadüfilik ve yeter derecede gözlem sayısı iş örneklemesi metodunun bağlı olduğu iki önemli faktördür.

3.5.2. Önceden Saptanmış Zaman Standartları

        Önceden hazırlanmış zaman standartları; gelişmiş teknikler olup, doğrudan gözlemlere ve ölçümlere dayanmadan, çeşitli hareketler için önceden belirlenmiş olan zaman standartlarından yararlanarak, çeşitli işlemlerin yapılması için gereken zamanı saptamak amacıyla uygulanmaktadır.

Bu konu bir sonraki bölümde detaylıca incelenmektedir.

3.5.3. Kronometraj Metodu

Kronometraj çalışmasının adımları:

        Burada kronometre ile yapılan çalışmaların adımlarını özetliyerek verelim:

1. Gerekli bilgiyi toplama ve yazma,

2. İşlemleri alt bileşenlerine ayırmak,

3. Bu bileşenleri uygun bir sıraya koymak,

4. Kronometre ile her bileşenin zamanını ölçme ve yazma,

5. İşçinin çalışma temposunu belirleme ve yazma,

6. çalışma yerinin ve yapılan parçanın bir krokisini yapmak,

- Bilginin Toplanması ve Yazılması

        Zaman etüdü gözlem belgesinde bulunan bütün soruların karşılığı olan bilgi dikkatle doldurulmalıdır. Bu nokta çok önemlidir. Bir kişi yaptığı çalışmayla ilgili koşulları birkaç ay sonra unutabilir. Eğer formun üzerindeki bilgi tam değilse bu çalışma standart bilgi olarak bir değer taşımaz ve bir yarar sağlamaz.

- İşi Bileşenlerine Ayırmak ve Yöntemin Yazılması

        Bir işin standart zamanı yalnız kendine özgüdür. Bu nedenle, işin tam ve ayrıntılı bir açıklaması gözlem formuna veya buna ek olarak düzenlenecek kağıtlara yazılmalıdır. Standartların belirlenmesinden sonra, herhangi bir anda zaman etüdü bölümü, belli bir işin zaman etüdü yapıldığı andaki biçimde yapılıp yapılmadığını açıklama durumunda kalabilir. Böyle bir anda; gözle formlarında kayıtlı iş tanımı, bu kısmın elinde bulunan en önemli kontrol kaynağıdır.

        - Bileşenlere Ayırış Nedenleri.

        Bir işi baştan sona kadar bir eleman kabul ederek zaman belirleme, birçok durumlarda yeterli bir etüd olmaz. Böyle bir etüd, zaman etüdünün yerini tutmaz. Bir işi, onu oluşturan bileşenlerine ayırmak ve bunları ölçmek kronometrajlı zaman etüdünün en önemli noktasıdır. Aşağıdaki konular bu yararı daha iyi açıklamaktadır:

1. Bir işi tanımlamanın en iyi yolu onu belirli, ölçülmesi mümkün ufak parçalara ayırmaktır. İşin sürekli olarak tekrar eden bileşenleri önce, işin gerekli diğer bileşenleri de daha sonra açıklanır. Bu bileşenlerin başlangıç ve bitiş noktaları açıkça gösterilir. Bunlar aynı zamanda, işe yeni alınan işçilere işin yapılışını öğretmek amacıyla da kullanılabilir.

2. Bileşenler için belirlenen zamanlardan işlemin zamanı hesap edilebilir.

3. Zaman etüdleri, bazı bileşenleri için pek fazla zaman, diğer bazıları içinse çok kısa zaman harcandığını gösterebilir. Özellikle kontrol işleri aceleyle geçiştirilebilir. Aynı zamanda bileşenlerle çalışmak suretiyle yöntemlerdeki bazı değişiklikleri belirleme imkanları doğar. Toptan bir çalışmada bu mümkün olmaz.

4. Bir işçi için bütün iş devri süresince aynı tempoda çalışmayabilir. Zaman etüdü sırasında her bir bileşenin temposu ayrı ayrı yazılarak bu noktanın ortaya çıkması sağlanır.

       

        İşi bileşenlerine ayırırken;

1. Bileşenler yeterli hassasiyette ölçülebilecek kadar uzun olmalıdır.

2. Taşıma zamanları, makina zamanlarından ayrılmalıdır.

3. Sabit bileşenler, değişken bileşenlerden ayrı düşünülmelidir.

        Bir zaman etüdünün değer taşıyabilmesi için yalnızca genel zamanın değil, aynı zamanda bileşenlerin zamanın da belirlenmesi gerekir. Bunun için birkaç neden bulunmaktadır. Otomatik besleme durumlarında bileşenlere ayırmanın yapılabilmesi için gerekli zaman hesaplanabilir. Makina zamanı da ayrıca izlenerek zaman çalışmalarını kontrol altında tutmak mümkün olabilir. Elemanter zaman standartlarının geliştirilmesi halinde, makina zamanının kullanılan bileşenlerin zamanından ayırt edilmesi önemlidir.

        Bir iş devresinin sabit olan bileşenleri, değişken bileşenlerden ayrılmalıdır. Sabit bileşenle söylenmek istenen parçanın şekline, uzunluğuna, ağırlığına ve büyüklüğüne bağlı olmama durumudur. Örneğin teneke kutulara lehim yapılmasında lövyeyi kalaya değdirmek için geçen zaman sabittir. Buna karşılık kutunun kenarını lehimlemek için geçen zaman değişkendir ve bu husus lehim yapılacak kenarın uzunluğuna bağlıdır. Küçük hareketlerin (micromotions) etüdlerinde yetişmiş bir işçi işin bileşenlerine ilişkin daha çabuk bir fikre sahip olabilir. Böyle bir yetiştirme devresinden geçmemiş oln etütçü ise, bu bileşenleri devrenin (iş devri) açık olarak ayırt ve tanımlanabilecek noktalarından seçer. Ancak bu suretle etüdü yapanın saatini her zaman devrenin aynı yerinde okuması ve yanlış zaman ölçmesi yapmaması sağlanmış olur. Bileşenler kısa ve açık olarak belirlenmelidir. Bu gibi durumlarda simgeler gözlem kağıdının alt tarafında açıklamaları ile birlikte konulmalıdır.

- zaman ölçme yöntemleri

        En fazla kullanılan üç zaman ölçme yöntemi vardır:

1. Sürekli zaman ölçme,

2. aralıklı zaman ölçme,

3. Akümülatif zaman ölçme.

İlk iki yöntem üçüncüden daha fazla kullanılmaktadır.

1. Sürekli zaman ölçme

        Bu yöntemle etütçü ilk bileşenin başlaması ile kronometresini çalıştırır ve çalıştırmayı son bileşenin bitimine dek sürdürür. Her bileşenin sonunda kronometreye bakarak zaman belirler ve bu bileşenin zamanı bittikten sonra bir çıkarma işlemi yapmak suretiyle belli olur.

2. Aralıklı zaman Ölçme

        aralıklı veya geri dönerek zaman ölçme yönteminde, kronometrenin ibreleri her bileşenin sonunda sıfıra getirilmektedir. Bu suretle her bileşenin başlangıç noktasında düğmeye basılarak kronometre ibreleri sıfıra geçirilir. Bileşenin devamı süresince kronometre çalıştırılır. Bileşenin sonunda etütçü kronometreyi okuyarak yazar. Bu kronometreler sıfır noktasına gelince düğmenin bırakılması ile otomatik olarak çalışmaya başlar. Bu şekilde zaman ölçmenin en büyük üstünlüğü zamanın okunduğu gibi yazılması ve sonradan bir çıkarma işlemini gerektirmemesidir. Bu yönteme yapılan itiraz, geçici bileşenleri, etütçünün düğmeye basmaya devam etmesi ile dikkate almamasıdır. Bu düşünce de pek değer kazanmamıştır.

3. Akümülatif Zaman Ölçme

        bu yöntemle iki kronometre birbirine bir kaldıraç ile bağlanarak bileşenlerin zamanlarının hemen okunması kolaylaşır. Bu mekanizma öyle bir biçimde yapılmıştır ki, ikinci kronometre çalışmaya başladığı zaman, birincisi kendiliğinden durur. Kronometre okunur okunmaz sıfıra getirilebilir ve daha doğru bir okuma sağlanabilir.

 

        - Zamanları Yazma

        Zaman etütçülerinin gözlem yapıp, kronometreyi okuması ve okuduğunu yazması zor gibi görünürse de biraz tecrübe ile bu kolayca olur. Gereçlerin değiştirilmesi, temizlenmesi, bitmiş parçaların kaldırılması, boş kutuların konulması, kalıpların yağlanması ve benzeri işler, işlemin belirli bir parçası sayılıp bu şekilde ölçülmelidir. Çalışma sırasında ortaya çıkan yabancı elemanlar da ölçülmelidir. Bunların standartlara katılıp katılmayacağına daha sonra, kapsamlarına bağlı olarak karar verilir. Yabancı elemanlar bir devre süresince sürekli olarak ortaya çıkmazlar. Örneğin bir anahtarın kaza ile düşürülmesi, bir makina kayışının sıkışması v.b. durumlar önceden belirli olmayan elemanlardır.

- Zamanlanacak devir sayısı

        Zamanlanacak iş devri sayısı, işin yapısına bağlı olarak değişir. Önemli olan işin kapsamını iyice yansıtacak doğru bir ölçü elde etmektir. Aşagıda bu probleme etki eden bazı etmenler bulunmaktadır:

a.  Bir devrin süresi,

b. bir devirdeki bileşen sayısı,

c.  Devirde beklenen zaman değişikliği,

d. İşçinin işte gösterdiği sebatkârlık,

e.  Makina zamanının, el zamanına oranı v.s.

        İyi yetişmiş ve düzgün çalışan bir işçi, etütçünün daha az gözlem yapmakla daha doğru sonuç almasını sağlar. Zaman etütçüsü topladığı bilgileri yazarken aynı zamanda kafasında böyle bir işlemin normal çalışma hızına göre işçinin çalıştığı tempoyu değerlendirir. Onun için etütçü, kendisine her bileşenin hızını, yani temposunu belirlemeye yetecek kadar ölçmek ister. Daha sonra bu toplanan bilgilerden bir zaman bulacak ve tempo bu temsili zamana uygulanacaktır.

- Tempo(Çalışma hızı)

        Normal tempo (standart performans), belli bir yöntemi bilmeleri ve uygulamaları, işlerine kendilerini verebilmeleri için özendirilmiş olmaları koşuluyla, nitelikli işçilerin, aşırı bir çaba göstermeksizin bir iş günü veya vardiya süresince, doğal olarak erişebilecekleri ortalama üretim ve etkinlik derecesidir. Normal tempo standart olarak 100’dür.(%100=1)

        Zaman etütçüsü çalışmalarını yaptığı sürede işin yapılış hızını, yani işçinin temposunu da belirleyecektir. Bu tempoyu belirlemek için yöntemler varsa da hepsi de zaman etütçüsünün kanısına dayanır. En çok kullanılan yöntem, etüdü yapılan işi bir bütün olarak ele alıp temposunu belirlemektir. Etütçü başlangıçta, sonda ve arada tempo belirlemeye çalışır. Böylece çalışmanın yapıldığı süredeki ortalama tempoyu belirler.

        Diğer bir yöntem de etütçünün her bir bileşen için bir tempo belirlemesidir. Bugün en çok kullanılan yöntem budur. Son derece hassas bir çalışmada her bir bileşen veya kronometre durmasında o sırada yapılan çalışmanın temposunu belirleme ve yazma gerekir. Bu nedenle böyle bir yöntem, bilişenleri oldukça uzun olan işlemler için geçerlidir.

- Zaman Etüdü Uygulanacak İşçiyi Seçmek

        Eğer işi birden fazla işçi yapıyorsa, etütçü bir veya daha fazla işçiyi gözleyebilir. Eğer işçiler daha önce belirlenmiş belli bir yönteme tamamen uyarak çalışıyorlarsa ve aralarında tempo farkı varsa, bu durumda normale en yakın tempoda çalışanı etüt etmek tercih edilir. Her ne kadar işçinin çalışma hızı belirlenip ayrı bir etmen olarak hesaplara girecekse de çok yavaş çalışan işçilerin temposunu belirlemek oldukça zor olacaktır. Tecrübesiz işçileri de etüt etmek zordur. Genellikle bunlar yöntemlere alışmamış durumda olduklarından, tecrübe kazandıkları zamanki durumlarına göre, çok fazla farklar göstermektedir.

        Zaman etütleri süresince işçinin işbirliğini sağlamak ve iyi niyetini korumak hususu göz önünde tutulmalıdır. Psikolojik nedenlerle, ortalama bir işçi üzerinde etüt yapmak çok iyi bir işçi üzerinde etüt yapmaktan daha iyi olabilir. Tempo belirlemeyi pek kavrayamayan işçiler, standartların işçinin üretimine göre belirleneceğini sanırlar. Dolayısıyla olağanüstü bir hızla çalışan bir işçinin gözlenmek suretiyle standardın yüksek belirlenmek istendiği ve kendilerine haksızlık yapıldığı kanısına sahip olurlar. Pek çok işte ise bir işçi çalıştığı için işçi seçimi diye bir sorun yoktur.

        Normal zaman = (ölçülen zaman)´(% tempo)

- Paylar (Toleranslar)

        Bir işin normal zamanı herhangi bir tolerans tanımaz. Bu ancak normal bir işçinin normal bir tempoyla aralıksız çalışması durumunda işi yapabileceği zamandır. Doğal olarak bir insanın herhangi bir duraklamaya uğramadan bütün gün çalışması beklenemez. Bir işçi kişisel gereksinmeleri için, dinlenmek için veya elinde olmayan gecikmeler yüzünden zaman kaybedebilir.

        İmalattaki bu tür gecikmeler aşağıdaki şekilde bölümlenir ve bunları karşılamak üzere bir miktar zaman payı ayrılır.

1. Kişisel gerginlikler,

2. Yorgunluk,

3. İşçinin elinde olmayan gecikmeler.

Buradan,

Standart zaman = (Normal zaman)+(Normal zaman´Toleranslar)

       

 

        Sonuç olarak iş ölçümü hakkında bir özet yaparsak; iş ölçümünün uygulanacağı işin seçiminde dikkat edilecek noktalar:

1. Söz konusu iş önceden yapılmayan yeni bir iştir.

2. Yöntemde bir değişiklik yapılmıştır ve yeni bir zaman standardının konması gerekmektedir.

3. Bir işçi ya da işçi temsilcisinden işleme ayrılan süre ile ilgili bir yakınma gelmiştir.

4. Belli bir işlem, sonraki işlemleri engelleyen ve muhtemelen evvelki işlerin arkasında birikmesiyle bir darboğaz oluşturmaktadır.

5. Özendirme programlarına geçmek için standart zamanın saptanması gerekmektedir.

6. Üretimin düşük olması nedeniyle ya da uzun bir zaman boş kaldığı gerekçesi ile makina ve gereçlerin bir kısmının kullanılma durumunu araştırmak gerekmektedir.

7. Metot etüdünde başlangıç olabilir ya da iki değişik yöntemin etkinliğini karşılaştırmak gerekmektedir.

8. Herhangi bir işin maliyeti gereğinden çok yüksek olmaktadır.,

        Ölçülecek iş seçildikten sonra genellikle zaman etüdü yapmak, aşağıdaki 8 basamaktan oluşur:

· İşle, işçiyle ve muhtemelen işin yapılmasını etkileyen çevre koşullarıyla ilgili bütün mevcut bilgilerin toplanıp kaydedilmesi,

· Yöntemin tam bir tanımının kaydedilmesi ve işlemin öğelerine ayrılması,

· En etken yöntem ve hareketlerin kullanılmasını sağlamak için ayrıntılı olarak öğelerin incelenmesi

· Bir zamanlama aracıyla ölçmenin yapılması (çoğunlukla bir kronometre) ve işlemin her öğesini yapabilmek için işçinin harcadığı zamanın kaydedilmesi,

· Aynı anda gözlemcinin, kendi standart çalışma hızı kavramına göre işçinin çalışması sırasındaki etken hızının (performansının) derecelendirilmesi,

· Gerekli gözlem sayısının tespiti ve bu gözle sayısında ölçme yapılması,

· Gerekli payların belirlenmesi,

· İşlemin temel süresine ek olarak ayrılacak payların tespiti,

· İşlemin standart zamanının belirlenmesi.

        Standart zaman = Gözlenen zaman´  ´(1+ )

        Daha öncede belirtildiği gibi, üretimde kullanılacak standart yöntemler ve işlem sürelerini belirleyen standart zamanlar, üretim planlama çalışmalarının temel verilerinden birini oluşturur.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

BÖLÜM 4: ÖNCEDEN BELİRLENMİŞ ZAMAN STANDARTLARI

4.1. Tanımı

        Önceden hazırlanmış zaman standardı (PTS), temel beden hareketleri için hesaplanmış zamanlardan (bunlar hareketin doğal özelliğine ve yapıldığı andaki koşullarına göre sınıflandırılmıştır) yararlanarak belli bir performans düzeyinde yapılan bir işin zamanının saptanmasında kullanılan bir ölçme tekniğidir.

        Önceden hazırlanmış zaman sistemi, bir seri zaman bilgileri ile, insanların yaptıkları her türlü hareketleri, elle yapılan işlemleri, vücut hareketlerini veya diğer hareketlerin gelişmeleri için herbirine ait zaman değerlerini analiz eden ve bunların dağılımını yapan sistematik bir prosedürden meydana gelir. Zaman bilgilerinin her sistemi, uzun etütlerden sonra, insanların performanslarını, ölçme , değerlendirme ve kanıtlama prosedürleri ile geliştirilmiştir.

        Önceden saptanmış zaman standartları (pts), gelişmiş teknikler olup, doğrudan gözlemler ve ölçümlere dayanmadan, çeşitli hareketler için önceden belirlenmiş olan zaman standartlarından yararlanarak, çeşitli işlemlerin yapılması için gereken zamanı saptamak amacıyla uygulanmaktadır.

4.2. PTS Sistemlerinin Gelişimi

        hareketlerin sınıflandırılmasının öncüsü Frank B.Gilbreth’tir. El ya da el ve göz hareketlerinin bölümleri olan Gilbreth "therblig"leri hareket etüdünün ana kavramlarıdır. Gilbreth yaklaşımının iki ana kavramı şudur: İş yöntemlerinin ayrıntılı ve eleştirici çözümlemeleri, yöntem geliştirmeleri için yeni görüşler yaratır ve iş yöntemlerinin kabaca hareket sayılarına göre karşılaştırılmaları yoluyla, seçeneklerin değerlendirilmeleri sağlanır. En iyi yöntem en az hareket gerektirendir.

        Hareket etüdüne zaman boyutunu kazandırma onuru A.B.Segur’a aittir. Segur 1927’de temel hareketlerin yapılması için bütün usta işçilerin gereksineceği zaman, uygulanabilir sınırlar içinde değişmezdir diye belirlemiştir. Segur, Hareket Zaman Çözümlemeleri adı ile ilk kez önceden saptanmış zamn standartlarını geliştirmiştir.

        İkinci önemli gelişme J.H.Quick’in ve arkadaşlarının çalışmalarıdır. Bunlar, 1934’de İş Etmeni (Work Factor) sistemini yaratmışlardır. Segur’un sistemi gibi danışmanlık tekniği olarak kullanılmış ve hakkında çok az bilgi yayınlanmıştır.Bununla beraber pek çok kuruluş tarafından uygulanmış olup günümüzde de etkinliğini korumaktadır.

        İkinci Dünya Savaşı sırasında ve onu izleyen yıllarda çok sayıda ve değişik PTS sistemleri geliştirilmiştir.

 Bunlar içinde en yaygın olarak kullanılanı Yöntem- zaman Ölçümleridir (MTM-Methods Time Measurement).

        MTM ilk kez Birleşik devletlerde Westinghouse Electric Corporation’da çalışan üç kişi tarafından geliştirilmiştir.(H.B.Maynard, G.J.Stegemerten ve J.L.Schwab) Bunların buluşları yayınlanmış ve böylece ilk kez, PTS sistemi tüm ayrıntıları ile herkese açıklanmıştır. Bu arada değişik ülkelerde eğitim ve uygulama standartlarını denetlemek ve MTM konusunda araştırmalara devam etmek amacıyla kâr amacı gütmeyen bağımsız MTM dernekleri kurma girişimlerine başlanmıştır. Bu dernekler, International MTM Directorate adı ile uluslararası bir eşgüdüm kuruluşu oluşturmuşlardır. 1965’ de, MTM’in basit bir biçimi olan MTM-2 geliştirilmiştir ve böylece sistemin kullanılması hızla yaygınlaşmaya başlamıştır.

 

 

 

 

4.3. PTS Sistemlerinin Kullanılış Yerleri

        önceden tayin edilen  zaman sisemlerinin kullanılış yerleri aşağıda gösterilen iki kısma ayrılır:

A. İş metodları:

        1- mevcut metodların geliştirilmesi,

        2- fiili üretimden önce teklif edilen metodların değerlendirilmesi,

        3- teklif edilen takım ve teçhizatın, bağlama takım ve mekanizmalarının dizaynlarının değerlendirilmesi,

        4- üretim dizaynına yardımcı olmak,

        5- personelin, hareketle ilgili eğilimlerini eğitmek,

        6- İşçilerin eğitimine yardımcı olmak.

B. iş ölçümü:

        1- zaman standartlarının kurulması,

        2- spesifik bir iş sınıfı için standard bilgileri ve formülleri tamamlamak,

        3- zaman etüdü ile yapılan standartları kontrol etmek,

        4- zaman standartlarını denetlemek,

5- İşçilik maliyetini tahmin etmek,

6- üretim  hattını dengelemek.

4.4. PTS sistemlerinin yararları

        PTS sistemlerinin, zaman etüdüne göre pek çok yararları vardır. PTS sistemleri belli bir hareket için, nerede yapılırsa yapılsın bir tek zaman verir. zaman etüdünde ise böyle bir hareket söz konusu değildir, işlemi oluşturan hareket dizileri ölçülür. Doğrudan gözlemlerle yapılan ölçümler ve derecelendirmeler bazen tutarsızlık yaratabilir. PTS sistemi, derecelendirmeyi ve doğrudan gözlemleri ortadan kaldırdığı için standart zamanların saptanmasında daha tutarlı bir yol olabilir.

        Çeşitli işlemlerin zamanları standart zaman çizelgelerinden, çıkarılabileceği için, üretime geçmeden önce ve hatta sürecin tasarım aşamasında, belli bir işlemin standart zamanını saptamak olanaklıdır. Bu PTS sistemlerinin en büyük yararıdır. böylece iş etüdü uzmanına, en iyi üretim süresine ulaşmak için yerleşme düzenini, işyeri tasarımını ve bütün gerekli mengene ve kolaylıkları değiştirme kolaylığı sağlar. ayrıca, üretime başlamadan önce üretim maliyetini tahmin etme olanağı verir ve kuşkusuz bu özelliği tahminler, teklifler ve bütçeleme için çok değerlidir. belirli işlemler için zaman standartlarının saptanması konusunda da PTS sistemleri uygulanması çok zor olmayan ve diğer yöntemlere göre daha az zaman gerektiren sistemlerdir. bunlar özellikle çok kısa süreli yineleyici devreleri olan, örneğin elektronik endüstrisindeki montaj işlerinde çok yararlıdır.

4.5. PTS sistemlerinin eleştirisi

        PTS sistemlerinin bu yararlarına karşın, genel iş etüdü uygulamasının bir bölümü olmasının bu kadar uzun bir zaman almış olması şaşırtıcıdır. bu gecikmenin ana nedeni muhtemelen üretilen sistemlerin sayıca çokluğu ve çeşitliliği ve bunun yanında bunların çoğunun ancak danışmanlık yoluyla sağlanabilmiş olmasıdır. günümüzde 200’ün üstünde bu tür sistem vardır. Bu çoğalma, yönetimler, işçi sendikaları ve iş etüdü uzmanları yönünden yakınmalara yol açmıştır.

        Ayrıca PTS sisemleri oldukça karmaşıktır. Öğrenilmesi kolay değildir. Bir iş etüdü uzmanı, bu tekniği doğru olarak uygulayabilmek için çok fazla uygulama yapmalıdır. bu çok çeşitli sistemlerin, tümü hakkında yararlarına ve görece değerlerine ilişkin doğru kararlar verebilmek için yeterince bilgi sahibi olabilmek, hemen hemen olanaksızdır. Örneğin, kimi sistemler bazı hareketlerin tanımlanmasında yeterince ayrıntıya girmezler. Durum pek çok sistemle ilgili bilgilerin serbestçe bulunamaması nedeniyle daha da zorlaşmaktadır.

        Kimi iş etüdü araştırmacıları da PTS sistemlerinin temel varsayımlarını soruşturmuşlardır. bu eleştirilerin bir bölümü doğrulanmış, bir bölümünün ise yanlış bilgi ya da yanlış anlamadan kaynaklandığı görülmüştür. PTS sistemleri öne sürüldüğü gibi, kronometre gereksinimini ortadan kaldırmazlar. PTS sistemlerinin metot etüdü ve iş öneklemesini ortadan kaldıracağı görüşüde yanlıştır. Makine süreleri, süreç süreleri ve bekleme süreleri PTS sistemleri ile ölçülemezler rastgele oluşan öğelerin diğer örneklerle ölçülmesi ise çoğu kez çok daha ekonomik olmaktadır. Gerçektende, yüzde yüz PTS sistemi uygulayan bir işletmenin bulunması çok zor olduğu gibi, bazı işlemler için, örneğin parti üretimi, ya da yinelenmeyen işler için bu tür sistemlerin kullanılması pahalı bir öneri olarak düşünülebilir.

        Eleştiriden biri de Segur’a ait temel varsayımın sözcüklerinin yorumundan kaynaklanır. Gerçekten de burada zamanlar kastedilmektedir. PTS çizelgelerinde gösterilen zamanlar, ortalamalardır ama; ortalamalara ilişkin sınırlar, uygulama koşullarında göz önüne alınmayacak kadar küçük olanlardır.

        Başka bir eleştiri de, bireysel küçük hareket zamanlarını PTS sistemlerindeki gibi birbirine eklemenin geçersizliği üzerinedir. Çünkü belli bir hareketin yapılması için geçen zaman ondan önceki ve sonraki hareketlerle etkilenir. PTS sistemlerinin çok önemli olanlarını bu nedenlerle eleştirmek haksızlıktır, çünkü bu ilişkiler yaratıcıları tarafından açıklıkla göz önüne alındığı gibi, ayrıca temel korrelasyonlarında sürdürüldüğü konusunda özel kurallar geliştirilmiştir.MTM örneğinde olduğu gibi bu ana hareket sınıfları içinde yapılan yan sınıflandırmalarla ve bunların temel bağlantılarını koruyan özel tanımlar ve uygulama kuralları ile sağlanmıştır. Bu ilişkiler MTM-2 gibi basitleştirilmiş sistemlerde de korunmuştur.

        Hareketlerin yönlerinin de zamanı etkilediği açıklanmıştır. Örneğin aynı uzunlukta, yukarı doğru hareketler, aşağıya doğru hareketlerden daha uzun zaman alır ve hiçbir PTS sistemi bu değişkeni saf dışı bırakmaz. MTM araştırıcıları da hareketin yönünün önemli bir değişken olduğunu kabul ederler. Bununla birlikte bunlar bir iş devresinde işçinin yalnız yukarı doğru, bedenden uzaklaşan hareketler ve saat ibrelerinin işlediği yönün aksine dönüşler yapmayacağını, aşağıya doğru, bedene doğru hareketler ve saat ibrelerinin işleyişi yönünde dönüşler de yapacağını ileri sürerek ortalama değer kullanılmasını haklı bulurlar.

4.6. PTS Sistemlerinin Değişik Formları

        İş etüdü uzmanlarının çok çeşitli PTS sistemleri ile karşılaşma olasılığı her an vardır, bu nedenle sistem değişikliklerindeki ana yolları öğrenmeleri yararlı olabilir. Değişiklikler, verilerin uygulanma düzeyi ve kapsamı, hareket sınıfları ve zaman birimlerine göre oluşmaktadır.

Veri Düzeyleri:

        Şekil 4.1. resmi uluslararası MTM sistemlerindeki veri düzeylerini göstermektedir; MTM-1, MTM-2 ve MTM-3.

1-düzey                             2. Düzey                     3. Düzey              En üst düzey

(MTM-1)                           (MTM-2)                    (MTM-3)             (örn MTM-V)

 

   bIrakma

    UZANMA                       ALMA    

   KAVRAMA

                                                                             TUTMA 

HAREKET                                                   

ETTİRME                          KOYMA                                bASİT VE KARMAŞIK

YERLEŞTİRME                                                                 ÖĞE BİLEŞENLERİ

                       Şekil 4.1. PTS Veri Düzeyleri: Temel Hareketler

        Birinci düzey, BIRAKMA, UZANMA, KAVRAMA, HAREKET ETTİRME, YERLEŞTİRME, BIRAKMA hareketlerinden oluşur. İkinci düzeyde bu hareketler birleştirilmiştir. MTM-2’de, örneğin hareketler ALMA ve KOYMA’dır. Üçüncü düzeyde, hareketler daha ileri düzeyde birleştirilmiştir. Üçüncü düzeyin ötesinde, kuralları kesinkes belirlenmemiş düzeyler vardır ve sınıflandırma yöntemleri verilerin kullanılması düşünülen iş bölgelerine göre değişir.

Verilerin uygulama Alanı

        PTS sistemleri bunların uygulanabilirliğinin evrenselliğine göre değişir. Bu kavramı açıklığa açıklığa kavuşturmak zordur ama Şekil 4.2. de bu kavrama bir açıklık getirilmeyeçalıştırılmıştır.

 

Sınıflar                          PTS sistemi                         Uygulama Alanı

1- Evrensel                    MTM-1, 2,3;                       Dünyanın her tarafında

                                     İş Etmeni                            geçerli ve tüm el işlerine

                                                                               uygulanabilir.

2- Genel                        Ana Büro İşleri                    Yalnız bir tür işyeri için

                                     Verileri (ofisler);                 geçerli

                                     MTM-V (makina atölyeleri)

3- Özel                          Bir fabrikanın özel bir          Geçerlilik etüdü yapılmadan

                                     bölümüne ilişkin standart      başka bir yerde uygulanamaz.

                                     veriler.

 

                       Şekil 4.2. Verilerin uygulanma Alanı

        Son olarak en az genel olan sistemler vardır: Özel fabrikalar ya da atölyeler için geliştirilmiş özel veri sistemleri. Bu veriler geçerlilikleri onaylanmadan başka yerlerde kullanılamazlar.

 

Hareket Sınıflandırmaları

        PTS sistemleri temel beden hareketlerine göre el işlerinin iş devrelerine ilişkin bilgi sağlarlar. Bu hareketlerin sınıflandırılmalarında kullanılan ilkeler arasında ayrımlar vardır.

        Genelde bunlar iki başlıkta toplanır;

· Nesnel sınıflandırma

· Davranışsal sınıflandırma

        PTS sistemlerinin çoğunda (İş etmeni, Boyutsal Hareket Zamanları (Dimen sional Motion Times) ve MTM-1 dahil) ve fabrikalar için özel olarak tasarımlanan ya da ana meslek gruplarına ilişkin tüm veri sistemlerinde özellikle nesnel sınıflandırma kullanılır. Nesnel sistemlerde, parçaların özellikleri ya da çevreleyen koşulların nitelikleri göz önüne alınır. Gerçekte sınıflandırma tümüyle nesnel değildir, çünkü yükü bırakma ve ayırma gibi tanımlar davranışsaldır.

        MTM-2 sistemi ise diğer pek çok sistemin aksine tümüyle davranışsal biçimi uygular. Bu, MTM-3, Ana Standart Veri (Master-standart Data) ve çok az bilinen sistemler için de geçerlidir. Davranışsal sistemlerde hareketler gözlemciye göründüğü gibi sınıflandırılırlar; Örneğin boş elin 5-15 cm. uzaklığa hareketi ve bunu izleyen bir kavrama hareketi ile parmakların basitçe kapanması MTM-2 sisteminde alma hareketini belirler.

Zaman Birimleri

        PTS sistemlerinin hiçbirinde aynı zaman değerleri yoktur. Bu, bir yerde her sistemde ayrı bir hareket sınıflandırması olmasına bağlıdır ve bu nedenle zaman verileri değişik şeyleri gösterir. Yine temel birim seçimleri (saniye, dakika, saat kesirleri) değişir ve bazı sistemler hareket zamanlarına arızi payların eklenmesini ilke olarak kabul ederler, diğerleri ise etmezler. En önemli değişiklik nedeni ise zaman verilerine uygulanan performans düzeylerindeki ayrımlarından doğar. Hareket zamanlarında standartlaştırma, normalleştirme ya da ortalama alma yöntemleri tek değildir. Bunun sonucu olarak PTS zaman verileri iki gruba bölünür: Yüksek-düşük zaman sistemleri, bu ayrım diğer bir deyişle günlük iş-özendirici zaman sistemleri olarak da anlaşılır. İş etmeni sistemi yüksek sistemdir ve verileri dakika olarak verilir. Aksine MTM sistemleri, verileri, Zaman Ölçüm Birimi (tmu) cinsinden belirtilir. Bu birim saatin yüzde biridir, ya da saniyenin yaklaşık yirmi sekizde biridir. MTM zaman değerleri çok çeşitli endüstriyel işlemlerin film çözümlemelerinden çıkarılmış ve tanınmış "Westinghouse" ya da "Uzatma-Levelling" sistemi ile standartlaştırılmış olduklarından düşük veri sistemleri sınıfında yer alırlar.

Diğer Görüşler

        PTS sistemlerinin kimi önemli nitelikleri, önceki ayrımlarda tartışılan özelliklerine göre daha kolay belirlenebilir ve karşılaştırılabilir. Bunların örnekleri zaman verilerinin kesinliği ve açıklığı, uygulama çabukluğu, yöntemleri tanımlayıcı özelliği ve öğrenme süresidir. Güvenilir ve ayrıntılı bilgilerin eksikliği ve bir dereceye kadar belirli ilkeler üzerinde henüz tam bir anlaşmaya varılamaması, bu niteliklerin karşılaştırılmasını engellemektedir.

 

 

 

 

 

4.7. Temel Aşamaları

- Akış analizi

- Zaman hesaplama

1. Akış Analizi                                    Gerçek veya öngörülen akışın hareket

                                                              öğelerine ayrılması

 

2. Zaman Hesaplama                         Hareket öğelerine ilişkin nicel faktörlerin

                                                         sayısal değerlerinin, nitel faktörlerin ise

                                                                   sınırlarının belirlenmesi

 

                                                    Hareket öğesine ilişkin öngörülen tek zamanın

                                                       hareket zamanları tablosundan bulunması,

                                                                 gerekiyor ise hesaplanması

 

                                                  Akışta yer alan tüm hareket öğrelerinin öngörülen

                                                            tek zamanlarınıntoplanması

                                                                                                                                                            Şekil 4.3. Önceden Belirlenmiş Zaman Sistemleri          

                                          Hakkında REFA Standart Programı

 

 

 

 

 

4.8. Önceden Saptanmış Zaman Standardı Teknikleri

Şekil 4.4.’de Iowa Üniversitesi’nin Endüstri Müh. laboratuvarında 1930-1940 yılları arasında yapılan araştırmaların sonuçları ve geliştirilen sistemler görülmektedir.

SİSTEM ADI                                        TARİH                    GELİŞTİREN

Hareket-Zaman Analizi(MTA)                 1924                        A.B. Segur

(Motion-Time Analysis)

Vücut Uzuv Hareketleri                          1938                        W.G. Holmes

(Body Member Movements)

Montaj İşleri İçin Hareket Zaman            1938                     Harold Engstrom

Bilgileri (Motion-Time Data for                                            H.C. Geppinger

Assembly Work)

İş Faktör Sistemi(WF)                            1938                          J.H. Quick

(The Work-Factor System)                                                       W.J. Shea

                                                                                             R.E. Koehler

Temel El İşleri İçin Elemanter                 1942                  Western Electric Co.

Zaman Standartları(Elemantel Time

Standard for Basic Manual Work)

Metod-Zaman Ölçümü (MTM)                1948                        H.B. Maynard

(Metods Time Measurement)                                               G.J. Stegemerten

                                                                                            J.L. Schwab

Temel Hareket Zaman Etüdü (BMT)       1950                      Ralph Presgrave

(Basic Motion Time Study                                                     G.B. Bailey

                                                                                          J.A. Lowden

Boyutsal Hareket Zamanları (DMT)        1952                      H.C. Geppinger

(Dimensional Motion Times)        

Önceden Saptanmış İnsan Çalışma           1952                        Irwin P. Lazarus

Zamanları (Predetermined Human

Work Times

4.8.1. Hareket Zaman Analizi (MTA)

        Methods-Time Analysis (MTA) A.B. Segur tarafından geliştirilmiştir. Kendisi, kör ve özürlü işçilerin eğitimi metodlarını geliştirmek amacıyla, kalifiye fabrika işçilerine uygulanan programlar çerçevesinde, Biririnci Dünya Savaşı esnasında Gilbreth ile birlikte, bu işçiler için yapılan filmlerin Micromotoion analizlerinde çalışmıştır. Segur, zaman elemanı ile hareketin kendisi arasındaki ilişkiyi kuranlardan ilkiydi. Zamanı hareketle tanımlamak konusundaki hırsı, MTA sistemini geliştirmesine yol açtı. Araştırmasında Taylor’un tüm dünyada uygulanabilen standartların işlemesinin mümkün olması rüyasını sonunda gerçek kılan "Temel Zamanlar Konusunu" buldu. Şöyle ifade ediliyordu: "Makul limitler içinde temel bir hareketin, işi bilen tarafından ifadesi için gerekli zaman sabittir". Bu buluş, Segur’un çok çeşitli el işi ya da el ve makina işine uygulanabilen analitik bir metod geliştirmesini mümkün kıldı. Bir hareketi ifade etmek için gerekli zamanın, işin nasıl yapıldığına ya da operatör tarafından işi yapmak için kullanılan metoda bağlı bulunduğunu vurguladı. Bir işi yapmak için, gerekli zamanı tesbit etmek üzere işin nasıl ifade edildiğinin tam olarak bilinmesi gerekir.

        Segur, kullanılan hareketlerin analizine kalkışmadan önce metodun tam olarak tarif edilmesini ifade etmiştir. Tut, kavra, önceden yer tesbit et, yerleştir, kaçınılmaz gecikme, dengeleme gecikmesi gibi temel hareketlerin bir çoğunu ilgilendiren bir geliştirme prensipleri tablosu oluşturdu.

4.8.2. İş Faktörü Sistemi

        İş faktörü sistemi, geniş bir şekilde kullanılan ilk önceden tayin edilen zaman sistemlerinden biridir. İş yerlerinde fiilen ilk uygulaması 1938 yılında yapılmış ve zaman değerleri ilk defa 1945 yılında yayınlanmıştır. İlk sistem aşağıda görülen faktörleri kapsayacak şekilde genişletilmiş olup sistemde şu hususlar vardır:

1. İş faktörü detayları,

2. Hazır iş faktörü, (1969),

3. Kısaltılmış bilgiler, (Aformunu kullanarak), (1951),

4. Kısaltılmış bilgiler, (Bformunu kullanarak), (1951),

5. Özet iş faktörü, (1977),

6. Detaylı denetleme faktörü, (1960).

        Bu sistem, önceden tayin edilen zaman bilgileri ile ve bunları kullanarak, elle yapılan faaliyetler için iş faktörü zamanlarını tayin etmeye imkan verir. İş faktörlerini bir ölçü ünitesi olarak kullanarak ve işin dört esas değişken tanımlanmasına dayanarak evvela her bir faaliyetin detaylı bir analizini yapar. Bundan sonra her harekete, hareket-zaman değerlerini gösteren tablodan doğru olan standart zaman bulunarak uygulanır. Bunlara kişisel yorgunluk ve bekleme zamanları ilave edilerek toplam zaman bulunur.

        Her operasyon zamanı etkileyen değişkenlerin çokça ayırdedilebileceği şekilde bir çok temel hareketlere ayrıldı. Böylece her hareket, kullanılan vücut uzuvları, taşınan mesafe, uygulanan el kontrolünün derecesi ve karşılaşılan direnç ve ağırlığa göre sınıflandı.

· Vücut Uzuvları

        İş faktörü açısından tanınmış olan ve herbirinin hareket zamanları tespit edilmiş 6 vücut uzvu mevcut bulunmaktadır.Bunlar: Parmaklar veya el, kol, kolda dirsek ve el arası, ayak, bacaktır. Bu uzuvlara ait zaman değerleri Ek-1’de görülen tabloda bulunmaktadır.

· Mesafe

         Vücut uzuvlarınca meydana getirilen bütün hareketlerin, başlama ve durma noktaları arasında ölçülen mesafeler, istikamet değiştirmeleri hariç olmak üzre, tamamı doğrusal hat şeklinde ölçülebilen mesafelerdir. Vücudun çeşitli uzuvları için ölçülebilecek mesafelere ait değerlerle bunların gösterdiği zaman değerleri, kadın ve erkeklerde farklı olmaktadır.

· Elle Kontrol

        Zorlukları ortadan kaldırmak için yapılan kontrolün, tipi ve derecesi; iş faktörünün kesin duruşu, iş faktörünün direksiyonel kontrolü, iş faktörüne dikkat edilmesi ve tedbirli olunması, iş faktörünün istikametini değiştirmek gibi bir sınıflandırma yardımıyla belirlenebilir.

· Ağırlık ve Mukavemet

        Ağırlığın zamana etkisi; vücut uzvunun kullanılması ve işçinin cinsiyeti durumunda olur.

        Mesafe ve vücut uzuvları olan iki değişken, kullanılan uzvun ismi ve inç olarak ölçülür ve kullanılır. Bunlar iş faktörünün etkisinde değildir. İş faktörünün prensiplerinin anlaşılmasını kolaylaştırmak için, iş faktörünün performansı meydana getirecek, kontrol, ağırlık veya mukavemetin hareket üzerinde etkileri anlamında olduğunu kabul etmek lazımdır. En basit veya temel sayılan bir harekette iş faktörü mevcut olamayacağından, komplikasyonlu olan hareketlerde iş faktörleri ve bunlara ait zamanlar ilave edilmelidir.

4.8.2.1 İş Faktörü Hareket Zaman Tabloları

        İş faktörü hareket-zaman tablosu (Ek-2), detaylı iş faktörü sisteminin elemantel zamanlarını,detaylı hareket-zaman değerlerini bir tablo formunda göstermektedir.

4.8.2.2. İşin Standart Elemanları

1. Taşıma (Transport-Reach and Move), (TRP),

2. Sıkı tutmak (Grasp), (GR),

3. Ön yerleşme (Pre-position), (pp),

4. Montaj (Assemble), (ASY),

5. Kullanma; elle, proseste veya makina zamanında, (Use-US),

6. Demontaj (Disassemble), (DSY)

7. Zihinsel prosesler (Metal Process), (MP),

8. Bırakmak (Release), (RL)

        Bu faktörlere ait tablolar, Ek-3 ve Ek-4’de görülmektedir. Ek-3’de sıkı tutma, Ek-4 de montaj iş faktörü tablosu görülmektedir.

4.8.2.3. İş Faktörü Notasyonları

 Vücut Uzuvları           Sembol                 İş Faktörleri                        Sembol

                                                         (Bu sırayla yazıldı)

Parmak                           F               Ağırlık ya da Mukavemet               W

El                                  H                    Yön Kontrolü                            S

Kol                                A                     Dikkat                                     P

Ön kol dönüşü                FS                    Yön Değiştirme                       U

Gövde                            T                     Tam stok                                 D

Ayak                              FT

Bacak                             L

Baş Dönüşü                    HT

                         Şekil 4.4. İş faktörü Notasyonları

4.8.2.4. Analizlerin Yazılması

        Hareket analizlerini kullanmak yazmak için semboller kullanılmaktadır. Önce vücut hareketi gösterilir, sonra hareket edilen mesafe ve son olarakta iş faktörü yazılır. Örneğin;

 

 

                                 Ayrıntılı İş-faktör Analizi

Eleman                                                                       Hareket           İş-Faktör

   No                   Eleman Tanımı                                  Analizi         Ünite Zamanı

    1              Küçük bir parçanın 10 inç mesafeye             A10                   42

                        Atılması (Temel Hareket)

    2              20 inç mesafedeki kutu içinde bulu-             A20D                 80

                     nan civataya uzanmak (kesin duruş

                     hareketi)

    3               30 inç mesafedeki kümeden 4 1b.lik           A30WD               119

                     tuğlayı iş masasına hareket ettirmek

                          (Ağırlık, kesin duruş hareketi)

                                                                 Toplam Ünite Zamanı            241

                                Şekil 4.5. :Hareket Analizi Örneği

        İş faktörleri zaman üniteleri, analizin yazılışını basitleştirmek için sıfır rakamları konmadan yazılmıştır. Örneğin 241 zaman ünitesi, 0.0241 dakika demektir.

4.8.2.5. İş Faktör Sistemi Çeşitleri

        Zaman standardları beş iş faktörü sistemi ile yapılabilir. Bunlar: Detaylı, hazır, Özetlenmiş, kısa, detaylı Mento Faktörler’dir. Detaylı sistem bundan önceki paragraflarda açıklanmıştır. Detaylı iş faktörü sisteminin kullanılmayacağı bazı haller olabilir. Uzun periyotlu işlemlerle maliyet tahminleri etüdleri, bu kategori içine giren konulardır.

        Hazır sistem, detaylı bilgilerin ortalamasına dayanılarak yapılır ve analizci bu bilgileri süratle uygulayabilir. Hazır zaman ünitesi 0.001 ünite olarak alınır ve bu analizin yapılmasını basitleştirir. İş faktörü içinde, hazır iş faktörü sistemi en çok kullanılanıdır. Bu nedenle iş faktörü sistemi üç şekilde sağlanabilir.

1. Eğitim ve kullanma için Hazır İş Faktörü Manual’i,

2. Wocom Computer Hazır İş Faktörü Programı,

3. Self instruction için programlanmış hazır iş faktörü Manual’i.

        Kısaltılmış özet sistem, önceden saptanmış zaman standartlarının ihtiyaç halinde kullanılması için en basit bir şekilde zaman bilgilerini kapsayan etüdlerden faydanılarak yapılan bir etüddür. Bunlar, özel zaman etüdleri yapılmalarında, süratli bir ölçme prosesi gerektiği hallerde kullanılır ve bunun için ayrı bir zaman tablosuna bakmaya gerek kalmaz. Seçilen zaman ünitesi, 0.005 dakika olup, ünite 5 olarak kullanılır.

        Özet sistem oldukça yeni bir sistem olup kısaltılmış sistemde olduğu gibi zaman ünitesi 0.005 dk’dır ve 5 olarak kullanılır.

        Detaylı Mento Faktörü Sistemi, kontrol, deneme, renk seçme, kompozisyon tayini, hesaplama ve benzeri mental işlemlerin ölçümlerinde uygulanan bir prosedürdür. Mento Faktör, metodunun uygulanması detaylı sistemin aynıdır.

        The Wocom Group, general Electric’de kullanılan zaman paylaşma sistemi için geliştirilmiş bir seri komputer programlarını kapsayan bir sistemdir. Otomatikleşmiş programlar yeni prosedürle elle yapılan metodlara da uygulanmaktadır. Standardların kurulması için kompüterize edilmiş programlar daha hassas olup elle yapılan metodlara nazaran gerekli zamanın üçte biri kadar bir zaman içinde etüdü yapılabilmektedirler. Halen komputerdeki modüller şunlardır: Detaylı iş faktörü-Hazır iş faktörü-Mento faktör-Standard bilgileri her an geçerli halde tutacak revizyon programı-Öğretim diyagramı gibi esaslar vardır.

4.8.3. Metot-Zaman Ölçümü(MTM)

        MTM (The Methods-Time Measurement), endüstrideki işlemlerin filme alınarak, hareketlerin zaman standartlarına dönüştürülmesiyle yapılmıştır. Bu sistem, elle yapılan işlem veya metodlardaki temel hareket ihtiyaçlarını analiz eden bir prosedürdür. Her hareket için önceden bir standart tayin ederek, hareketlerin bünyesine ve şartlarına göre uygulanırlar.1963 yılının başlarında MTM sisteminin yeni bir parçası olan ve genel maksadlı bilgiler (General Purpose Data) diye tanınan MTM-GPD sistemi ortaya atıldı. Bu sırada orijinal MTM sistemleri yerine, MTM-1 kullanılmaktaydı. Bugün bu sistem ailesi içinde; MTM-1, mtm-gpd, MTM-2, MTM-3, MTM-V, MTM-M, MTM-C ve 4MDATA sistemleri mevcut bulunmaktadır.

4.8.3.1. MTM-1

        Ek-5’te verilen MTM-1 ile ilgili tablolarda her elemana ait zaman bilgileri verilmektedir.

1. Uzanma (Reach-R)

        Uzanma, el veya parmakların bir yere ulaşmasına hakim olacak şekilde hareket etmesi için kullanılan temel bir elemandır. Uzanma işlemini yapmak için gereken zaman şu faktörlere göre değişir:

        - Uzanma yerindeki şartlar,

        - Hareketin uzunluğu,

        - Uzanmanın şekli.

        Uzanmayı beş sınıfa ayırabiliriz (a,b,c,d,e). Uzanmanın meydana gelmesi için toplanan zaman, uzanmanın yapılacağı parçanın bulunduğu istikametin bünyesine göre etkilenir. Tabloda:

A - Belli bir yerdeki, diğer eldeki ya da üstünde diğer elin durduğu nesneye uzanma.

B - Devreden devreye konumunda biraz değişme olan tek bir nesneye uzanma.

C - Diğer nesnelere karışmış olduğu için aranması ve seçilmesi gereken bir nesneye uzanma.

D - Çok küçük ya da iyice iyice kavranması gereken bir nesneye uzanma.

E - Eli ortadan çekmek ya da bedenin dengesini sağlamak ya da bir sonraki harekete hazırlamak için, belirsiz bir yere uzatma.

        Hareketlerin boyu doğru olan bir yoldur yani iki terminal noktası arasındaki doğrusal hat değildir. Göz önünde bulundurulacak üç tip uzanma vardır:

a.  Uzanmanın başlangıcında ve bitiminde el hareket etmez.

b. Uzanmanın başlangıcında ve bitiminde el hareket eder.

c.  Uzanmanın başlangıcında ve bitiminde el hareket halindedir.

2. Hareket (Move-M)

        Hareket bir parçanın varış yerine en üstün bir amaçla taşınması için kullanılan temel bir elemandır. Hareketler üç sınıfta toplanır.:

        A- Nesneyi son durak yerine ya da diğer ele hareket ettirme,

        B- Nesneyi belirsiz ya da kestirme bir yere hareket ettirme.

        C- Nesneyi kesin bir yere hareket ettirme.

Hareket zamanı için aşağıdaki değişkenlerin etkisi vardır:

a.  Varış yerinin şartları veya bünyesi,

b. Hareketin boyu,

c.  Hareketin tipi ve şekli,

d. Statik veya dinamik olarak ağırlık faktörü.

Hareket için zamanı, hareketin boyu belirler. Bu olay uzanmada olduğu gibidir.

3. Dönme (Turn-T)

        Dönme, bir cismin döndürülmesi için uygulanan bir harekettir. Bu hareket; eli döndürür, kıvırır, kolu ve bileği döndürerek hareket ettirir. Döndürme zamanını etkileyen iki değişken vardır: Döndürme derecesi ve ağırlık faktörleridir.

4. Basınç Uygulaması (Apply Pressure-AP)

III.BÇizelge (Ek-5), basınç uygulamaları için gereken zamanları göstermektedir. Bu değerler bütün bir periyod devresini kapsadığı gibi hareketlerle ilgili olarak gelişen komponentlere aıt zamanları da gösterir.

5. Tutmak (Grasp-G)

IV.Çizelgede (Ek-5) tutmak ile ilgili sınıflandırmalar ve tarifler ile her bir tipi için gereken zaman değerleri görülmektedir. Tutmak bir ya da daha fazla parçanın parmaklar veya elle kontrol edilerek, istenen amaca uygun parçayı ve onu takip edecek diğer parçayı almak için kullanılan temel bir elemandır.

6. Duruş (Position-P)

        Bir parçanın diğer bir parçaya uyması, yaklaşması, hizaya getirilmesi işlemlerinde kullanılan temel bir elemandır. Bu işlemde kullanılan hareketler o kadar küçüktür ki, diğer temel elemanlar gibi sınıflara ayrılmaları mümkün değildir. Duruş için geçen zamanı; uyma derecesi, simetri, taşıma kolaylığı etkiler

7. Bırakmak (Release-RL)

        Bir parçanın elle veya parmaklarla kontrolünden vazgeçilerek, bırakıldığı temel bir elemandır. Bırakma, basit olarak parmakları açmak suretiyle ve teması serbest bırakma şeklinde ikiye ayrılır. Uzanmanın başladığı anda başlayıp tamamlanan ve dolayısıyla hiçbir zaman kullanılması olmayan bir olaydır.

8. Ayırmak (Disengage-D)

        Ayırmak, bir parçadan üzerindeki başka bir parçanın temasını koparıp ayırmak için kullanılan temel bir elemandır. Bu arzulanmayan ve sonunda bir mukavemetle karşılaşılan bir hareket olabilir. Ayırmayı uyma derecesi, taşıma kolaylığı, taşıma emniyeti etkiler.

 

9. Göz Zamanı (Eye Times-et-ef)

        Birçok işlerde gözlerin hareketi ve bir odak noktasına yönelmesi zamanları sınırlı bir faktör olmayıp işlem zamanlarını da etkilemez. Eğer gözler kol veya vücut hareketlerini yönlendirirse, bu taktirde gözün hareket zamanı dikkate alınmalıdır. İki türlü göz zamanı vardır. Bunlar, gözün bir odak noktasına konsantre olduğu zaman, iki gözün bir işin yapımını takip ederken hareket ettiği zamanlardır.

        Gözün bir yere konsantre olarak geçirdiği zaman, bir cismin açık karakteristiklerini görüp, tespit edecek kadar bir sürede gözün o cisim üzerinden ayrılmamasına yetecek sürede kalması demektir.

VIII.Çizelge’de (Ek-5) mesafelerin ve zamanın hesap şekli görülmektedir. Göz hareketleri zamanı, çeşitli noktalar arasındaki gidiş ve gelişleri etkileyecek mesafeler arasında gözün hareket ettiği zaman süresidir. Bu zaman, hareket hattına gözden çıkan perpandüküler mesafelerdeki gözün hareket süreleridir.

10. Vücut, Bacak ve ayakların Hareketleri

IX.Çizelge’de (Ek-5) vücut, bacak ve ayak hareketleri ile bunlara ait zaman değerleri görülmektedir.

4.8.3.2. Hareketlerin Sınırlaması

        Genel olarak endüstri ile ilgili işlerin tamamlanmasında, aynı zamanda birden fazla vücut uzuvlarına ait hareketlerin yapılması arzu edilir. Böylece bir işlemin tamamlanması için en etkin metod, vücudun iki veya daha fazla uzvunun aynı anda hareket etmesi metodunun uygulanmasıdır. Eğer iki veya daha fazla hareket birleştirilirse, istenen zaman içinde, işin büyük bir kısmı tamamlanır ve hareketleri belli sınırlar içinde yapılmış olur. Vücut uzuvlarının aynı anda iki işi yaptığı zamandaki hareketlere kombine hareketler denir. Bu hareketler vücudunun farklı uzuvları tarafından yapılırsa bunlara simültane hareketler denir.

X. Çizelge’de (Ek-5) de bu hareketlerin sınırlandırılması görülmektedir.

4.8.3.3. MTM Kayıtları İçin Anlaşmalar

        Değişik sınıflardaki hareketleri ifade etmek için bunların kodlara dönüştürülmesi esası alınmıştır. Aşağıdaki şekilde olayların kodlandırılma şekillerini göstermektedir.

                             MTM İÇİN ANLAŞMALAR

Tablo       Örnek                                    Anlamı

   35        R8C          Uzanma, 8 inç, C durumu

              R12Am      Uzanma, 12 inç, A durumunu, el hareketin sonunda

   36        M6A         Hareket ettirme, 6 inç, A durumu, nesne 2.5 pounddan  hafif

             MM10C      Hareket ettirme, 10 inç, C olayı, el hareketin başlangıcında

   37        T30           Eli, 30 derece boş döndürme

              T90L         ağırlığı 10 pounddan fazla cismi, 90 derece çevirme

   38        APB         Basınç uygulama

   39        G1A          Kavrama, G1A durumu

   40       P1NSD       Ayarlama, sınıf 1fit, simetrik olmayan parça, kavraması zor

   41         RL1         Bırakma, 1 durumu

   42        D2E          Ayırmak, sınıf 2 fit, kavraması zor

   43         EF            Odaklama

             ET14/10     Göz hareketi, noktalar arası 14 inç, gözden göz hareket

                               çizgisine kadar olan uzaklık 10 inç.

   44        FM           Ayak hareketi

              TBC1        Vücudu döndürme, 1 durumu

              W4P          4 adım yürümek

                                 Şekil 4.6. MTM İçin anlaşmalar

        Bu semboller yazıldıkları zaman elin yaptığı hareketi, hareket sırasını ve zaman değerlerini kodlandırarak aşağıda görüldüğü şekilde ifade edilir.

 

Sol El         LH         TMU        RH        Sağ el

                  R12C       14.2

                  G4A         7.3

                  M10A     11.3

                  G3           5.6        G3

5.2      M2C

5.6     P1SE

2.0      RL1

               TOPLAM   51.2

4.8.3.4. mtm-2

        Önceden  tayin edilen zaman sistemlerinden mtm ailesi içinde en hassas ve doğru olan sistem MTM-1’dir. Çok detaylı metod tariflerini gerektiren bu metod analiz için en uzun zamana ihtiyaç gösteren bir metottur.

        MTM-2, MTM-1’deki temel hareketlerin bir kombinezonu olarak geliştirilmiş olan bir şeklidir. MTM-1’e nazaran mesafe değişiklikleri daha az adette ve kontrolleri daha seyrek yapılan bir sistemdir. Böylece analiz, MTM-1’e nazaran daha süratli yapılır ve buna mukabil hassasiyet dereceleri ve metod tarifleri çok fazla değildir. MTM-2, çok fazla tekrarlanmayan işlerde ve süreleri bir dakikadan fazla olan elemanlar için kullanılır. Bu sistem, el hareketleri için 9 sınıftan oluşur:

Hareketler                                   Semboller

Alma(Get)                                        G

koyma(Put)                                      P

Basınç uygulaması(Apply Pressure)    A

Tekrar tutmak(Regrasp)                    R

Göz faaliyeti(Eye Action)                  E

Dirsek hareketi(Crank)                      C

Adım atmak(Step)                             S

Ayak hareketi(Foot Motion)             F

Bükmek, eğilmek ve kalkmak            B

(Bend and Arise)

        Bu kategorilerden almak (G) ve koymak (p) değişken iki kategori olup sadece MTM-2’de ve 37 zaman standardında kullanılır(Ek-5). G ve P faktörlerinin daha detaylı açıklaması aşağıda verilmiştir:

Almak(Get)

        Almak, elle veya parmaklarla bilinçli olarak bir nesneye uzanma, o nesneyi kavrama ve daha sonra onu bırakma eylemidir.

        Almanın başlangıcı nesneye uzanmadır, bitişi nesnenin bırakıldığı andır. Kapsamı ise uzanma, denetime alma ve daha sonra nesnenin denetimini bırakmadır. Almanın seçimi şu üç değişkene göre yapılır; kavrama eylemine göre, uzanılan uzaklığa göre ve nesnenin ağırlığı ya da harekete direncine göre.

Alma durumları, aşağıdaki karar modeline göre saptanır:

Herhangi bir kavrama hareketi                                GA               

gerekli mi?                                    Hayır                

                     Evet

Elin ya da parmakların kapanması için                      GC

tek bir hareket yeterli mi?                         Hayır                                       

                     Evet

                  GB

        Almak için uzanılacak mesafe; 2,6,12,18 ve daha fazla mesafede olabilir. Parçanın ağırlığı nedeni ile harekete karşı mukavemeti, beher ünite 21 b. için GW-I TMU olmalıdır.

 

Koymak(put)

        Koyma, el ya da parmakların bir nesneyi bilinçli olarak belli bir yöne hareket ettirme (götürme) eylemidir. Başlangıcı nesneyi ilk yerinde kavrama ve denetim altına alma, bitişi ise nesnenin istenilen yerde hala denetim altında olduğu andır. Nesneyi yerleştirmek için gerekli tüm taşıma ve düzeltme hareketleri kapsamına girer. Koymanın seçimi üç değişkene göre yapılır:

- Koyma olayını birçok düzeltme hareketleri etkiler veya bazı hallerde düzeltmeye ihtiyaç olmaz. Sürekli ve yumuşak hareket (PA), bir düzeltme ile yapılan hareket (PB), birden fazla düzeltme ile yapılan hareket (PC), şeklinde belirlenir.

-.Hareket mesafeleri almak için olanların aynıdır.

-.Parçanın ağırlığı veya harekete karşı mukavemeti, almak için alınan değerin aynıdır. Ağırlığı koymak, beher 10 1b. için PW-I TMU’dır.

        MTM-2’nin analiz sürati, MTM-1’in analiz süratinin iki katı fazladır. Bir dakika veya daha fazla periyotlar içinde MTM-1, sistemi %95 güvence ve ± %5 duyarlık derecelerine uygun olarak ve aynı duyarlık ve güvence oranları ile MTM-2 sistemleri kombine olarak uygulanabilirler.

4.8.3.5. MTM-3

        Bu sistem, MTM sistemleri içinde, uzun periyodlu fakat kısa süreli işlemler için kullanılan en basit bir sistemdir. MTM-3 sistemi dört hareket kategorisinden oluşur.

Bunlar;

1. Taşıma(Handle)-kullanmak,H

2. Transport-nakletme,T

3. Adım ve ayak hareketi(Step and foot motion), SF

4. Eğilmek ve kalkmak (Bend and arise), B

        Taşıma ve transport, değişkenler olup, MTM-3 bilgilerinde sadece on zaman standardını göstermektedir. Buna ait değerler, Ek-5’de görülmektedir.

        Kullanma, bir parçanın kontrol imkânını bulup, onu yeni bir yere koymak, o parçayı taşıyıp kullanmak demektir. Transport, yani bir parçayı bir yere nakletmek, kontrolden geçmiş bir parçanın yeni yerleşim yerine konması demektir. Kullanma ve transportla ilgili değişkenler:

1. HA veya Ta şartlarında düzeltme hareketine ihtiyaç yoktur.

2. Parçanın hareket ettiği mesafe, 6 inç’e kadar veya 6 inç’den fazla olabilir.

        İlave edilen iki kategori, (sf) adım ve hareketi birleşimi ve (B) eğilmek ve kalkmak hareketidir. MTM-3’ün analiz sürati MTM-1’den yedi kat ve MTM-2’den üç kat daha süratlidir.

        MTM-3, 10 frekanstan daha fazla olan el hareketlerinin analizinde ve göz hareketleri sıralamalarında kullanılmamalıdır.Bu gibi olaylarda MTM-2 veya MTM-1

kullanılmalıdır. MTM-2 ve MTM-3 için çok hassas kaidelerle genel uygulamalarının sağlanması için esaslar kurulmuş bulunmaktadır. Bilgilerin doğru olarak kullanılması için bu kaidelerin tamamının iyi anlaşılmış olması gereklidir. MTM-3, halen kompüterize edilmiş olup bilgi toplayıcı cihazları ve microcomputerlerle kullanılmaktadır. Diğer MTM sistemleri de halen kompüterize edilmişlerdir.

4.8.3.6. Diğer MTM sistemleri:

· MTM-GPD, (General Purpose Data) sistemi

        Bu sistem MTM-1’den alınmıştır.Bunlar temel bilgiler için esas alınan zaman değerleridir. Bu, standart bilgilerin gelişmesi için düzenlenen bir (Block process), proses grubunun yapımı demektir.

 

 

· MTM-V

        Takım tezgahlarında, takım ve iş bağlama zamanları ile iş parçası işleme ve kalem kullanma zamanları, parça ölçme zamanları, ayarlama, iş parçası ve teçhizatın temizlenmesi gibi zamanların tespiti için kullanılır.

· MTM-M

        Elle yapılan montaj işlemlerinin ölçülmesi ve analizleri için gereken orijinal bilgilerin tesbitinde ikinci derecede kullanılan bir sistemdir.

· MTM-C

        Bu sistem, MTM-1’in bilgilerinin iki kademede analizlerinin yapıldığı bir sistemdir. Daha çok bürokratik işlerde, daktilo, dosyalama, bilgi toplama gibi işlerde kullanılır.

· 4D DATA Sistemi

        Bu sistem kompütere dayalı olarak MTM-1’in uygulamasıdır. Bu sistemde kompütere düşen iş analizcinin işinden daha çoktur. Kompüter, standart bilgilerin geliştirilmesine yardımcı olur ve elemanları tekrar tekrar inceleyerek, standartların toplu olarak değişmesi işlemlerini yapar. Bu metoda, Micro-Matic Methods and Measurement’de denir.

        Dünyada zaman etüdleri sistemleri incelenirken bunlardan pek çoğu lisansları alınarak uygulama alanlarına konuldukları görülmektedir. Gerek REFA gerekse MTM sistemlerinde bir çok özel ve genel uygulamalar vardır.

        Endüstrinin gelişmesi ile zaman etüdleri çalışmaları da gelişmiş ve birçok bilimsel çalışmalarla, bir kısmı bilimsel çalışmalarla, bir kısmı da ticari amaçlarla tanınmışlardır. Geliştirilen metodlardan bazıları şunlardır:

A. MTM Association for Standards and Research,

B. Harold B. Maynard, G.J. Stegemerken and John L. Schwab, Methods-Time Measurement,

C. Ralph M. Barnes, M.E. Mundel and John Mackenzie,

D. The Maytag co.

        Bu kuruluşlar ve diğerleri, çeşitli işletmelerde zaman etüdlerini kendi araştırmalarına göre yürütürler.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

SONUÇ

        Uzun bir dönemde kârlılığını artırmayı amaçlayan bir işletmenin satış hasılatının yüksek, üretim maliyetlerinin ve yatırım harcamalarının düşük olması gerekmektedir. Bu hedeflere ulaşabilmek için iş etüdü tekniklerine dayalı çalışmalar yapılmalıdır.

        Satış hasılatını artırabilmek için ürün tasarımı yapılmalı ve eldeki kapasitelerden tam yararlanılmalıdır. Üretim maliyetlerini azaltmak ise, işgücü, üretim aracı ve malzeme kullanımının iyileştirilmesi ile mümkündür. İş gücü maliyetlerini azaltmak için, özendirici ücret sistemi kurulmalı, iş basitleştirme, personel planlama çalışmaları gerçekleştirilmelidir. Üretim aracı açısından maliyetleri azaltmada iş etüdü tekniklerine dayalı çalışmalar, üretim araçlarını ve yerlerini akışa uygun planlama ve düzenleme, üretim aracı ve düzeneklerin işe en uygun biçimde tasarımı ile üretim aracı ve tesislerin bakımını planlı bir şekilde yapma çalışmalarıdır. Malzeme açısından maliyetleri azaltmada iş etüdü tekniklerine dayalı çalışmalar, malzeme akışını düzenleme ve taşıma sisteminin organizasyonu, ıskartayı azaltma ve kalte kontrolü uygulamasıyla şikayetleri önlemedir. İşletmelerde sermaye ihtiyacını azaltmak amcıyla alınacak çok sayıda önlemlerden iş etüdü tekniklerine dayalı olanı, eldeki kapasitelerden tam olarak yararlanma çalışmasıdır.

        İşletmelerde iş etüdü çalışmalarından tam yararın sağlanabilmesi için, iş etüdünün bir amaç değil bir araç olduğu unutulmamalıdır.

        İşletmelerin sahip olduğu en değerli varlık insandır. En rasyonel yatırım da insana yapılan yatırımdır. Ülkemiz işletmelerinin dünya pazarında rekabet gücünü artırabilmesi, ancak verimlilik artışı ile mümkündür. İşletmelerde verimlilik artırma tekniklerini uygulayacak olan, yöneticisinden en alt düzeyde işçisine kadar çalışan personeldir. Bu nedenle tüm işletmelerde üst düzey yöneticilerin eğitim ve geliştirme çalışmalarına büyük önem vermeleri gerekmektedir.

KAYNAKLAR

1. Cevat TARAY, "İş Etüdü ders kitabı", 1995

2. MPM 29, "Genişletilmiş ve Düzeltilmiş İş Eüdü", 1991

3. MPM-REFA, "İş Etüdü Dizisi"

4. Sınai donatım ve tertibat kürsüsü, "İş Etüdü ve planlaması", 1980

5. MPM 576, "Ülkemiz İşletmelerinde İş Etüdü Tekniklerinin Uygulanma düzeyi", 1996

6. Nesime ACAR, "Üretim planlaması yöntem ve uygulamaları", 1980 MPM 280

7. İlhami KarayalçIN, "endüstri Mühendisliği ve Üretim Yönetimi Elkitabı I", 1980

8. Zeliha GÜREL, "İş Etüdü-İş Ölçümü Tekniklerinden İş Örneklemesi ve Önceden Hazırlanmış Zaman Standartları", Y.T.Ü. Endüstri Müh. Yıl İçi projesi, 1994

9. Ayşen kahyaoğlu, "İş Etüdünün Üretim Planlama ve Kontrolle İlişkisi ve Tekstil Sektöründe Bir Uygulama", İ.T.Ü. bitirme ödevi

10. Bülent KOBU, "Üretim Yönetimi", 1982